وقتی استاد "فردین کوراوند" دبیر جشنواره ادبی شکرستان در سالن استراحت شرکت کشت و صنعت امیرکبیر واقع در ۴۵ کیلومتری جاده اهواز- خرمشهر- که در کنار سالن غذاخوری قرار داشت- از رضایت نویسندگان، شاعران و عکاسان خوزستانی در بازدید از جای جای شرکت و گفت و گو با مسوولان و کارشناسان مربوط سخن گفت؛ مدیرعامل شرکت تبسمی کرد و از توجه جمع ۳۵ نفری هنرمندان نسبت به شرکت های کشت و صنعت و توسعه صنایع جانبی تشکر و قدردانی کرد و جویای نگاه نگارنده از بازدید (چهارم آبان )۱۴۰۲ شد.

 با سپاس از توجه و استقبال دست اندرکاران شرکت، رو به مدیرعامل کشت و صنعت امیرکبیر گفتم: "دیشب در جست و جوگر "گوگل" در پی یافتن شرح و احوال جناب عالی بودم و کسب اطلاعاتی از شرکت که ببینم بومی خوزستان هستید یا مدیر پروازی، اما چیزی دستگیرم نشد!"

"منصور همدان نژاد" گفت: "هیچ اسمی از من ندیدی؟!" گفتم: هرچه در گوگل گشتم که ببینم همدانی هستی یا خوزستانی گوگل گفت: "من گشتم نیست تو دیگه نگرد!"

مدیرعامل- که چهره اش متبسم شده بود- خطاب به رییس روابط عمومی اش گفت: "جناب آقایی! ششم ماه آینده اضافه کاریت پرید...!"

***

 "اوج اهمیت نیشکر در خوزستان را قبل از اسلام در دوره ساسانیان باید جست.

طبق مستندات و شواهد موجود، خوزستان از مستعدترین مناطق نیشکرخیز جهان بود- هست و خواهد بود- و تا ۲۲۰ تن نی در هکتار تولید می کرد و ارتفاع نیشکر در برخی از مزارع هم تا ۳۸۰ سانتی متر قد می کشید.

در قرون اولیه هجری نی عسکری یکی از بهترین و پرعیارترین انواع نیشکرهای خوزستانی بود و شوشتر، شوش، جندی شاهپور و اهواز به مراکز استحصال شکر و تصفیه آن تبدیل شده بودند.

همچنین در دوران حیات "امیرکبیر" تلاش هایی در کشت و بهبود وضعیت نیشکر و تصفیه شربت آن صورت گرفت و از همین زمان بود که فکر احیای صنعت نیشکر و قند سازی در مهد اولیه آن (خوزستان) جرقه زد اما بعد از شهادت امیرکبیر صنعت قند سازی از نیشکر، رونقی چندانی نیافت!"

***

دبیر جشنواره ادبی شکرستان همچون بازدید پیشین- که هفدهم مهر ماه از شرکت کشت و صنعت امیرکبیر داشتیم- بر ضرورت تجمع در ساعت هشت صبح روز پنج شنبه چهارم آبان جلوی مسجد ارشاد واقع در امانیه اهواز تاکید داشت اما یک ساعت و نیم تاخیر در حرکت که به کسی ضرر نمی رساند و البته نرساند هم!

دو مینی بوس کولر دار- اگرچه هوا قدری خنک شده بود- برای سوار کردن عکاسان و تصویربرداران با مدیریت "سید مدیار شجاعی فر" مدرس عکاسی و  برگزیده ده ها جشنواره کشوری و جهانی عکس و نیز شاعران با مدیریت "فردین کوراوند" از شاعران و نویسندگان نامدار خوزستان و کشور در ساعت ۹:۳۰ دقیقه صبح پنج شنبه با همراهی "علی طافی" از کارشناسان روابط عمومی شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی به طرف کشت و صنعت امیرکبیر راه افتادند...

چهره جاده قدیم اهواز- خرمشهر تا محل شرکت- بجز بخشی از آن که تازه آسفالت شده بود- نشان می داد که چه قدر پیر و شکسته شده و حتا دو طرف جاده که تا چشم می دید، بجز بخش هایی که سینه های شان نخلستانی، نیشکری، برنجی و گندمی بود، نشانی از آبادی و آبادانی در دل و جان شان دیده نمی شد و حتا چشم های دوربین های عکاسی و گوشی های همراه را هم مکدر می کرد!

بعد از گذشتن از در ورودی شرکت و دیدن فضاهای سرسبزی که نشان از تابش آفتاب کار و زندگی در دل خود داشت، مینی بوس ها و خودروهای شخصی هنرمندان در جلوی ساختمان مرکزی توسعه نیشکر ایستادند و مسوولان شرکت از جمله دکتر "منصور سعدونی" مدیر تجهیزات مکانیکی و برداشت نیشکر و "فرشاد آقایی" رییس روابط عمومی کشت و صنعت امیرکبیر و چند تن دیگر به استقبال مان آمدند...

* امیرکبیر در گذر تاریخ

مدیر تجهیزات مکانیکی و برداشت نیشکر در سخنانی گفت: "نخستین کشت قلمه نیشکر در سال ۱۳۷۵ بعد از مراحل آماده سازی اراضی این شرکت برای کشت با مساحت ۱۲ هزار هکتار، صورت گرفت. این کشت و صنعت با بهره مندی از کارخانه‌ای پیشرفته و منطبق با تکنولوژی روز دنیا با هدف تولید سالانه یک میلیون تن نیشکر ، ۱۰۰ هزار تن شکر خام و ۱۷۵ هزار تن شکر سفید  در سال ۱۳۷۹ گشایش یافت."

دکتر سعدونی ادامه داد: "شرکت امیرکبیر شکر سفید تولیدی خود را با نام های تجاری دُردانـه در اوزان ۹۰۰ و ۱۲۰۰ گرمی و شُکرانـه درکیسه های ۵۰ و ۱۰۰۰ کیلوگرمی (جامبوبگ) با بالاترین کیفیت و رعایت استانداردهای معتبر جهانی از جمله بکارگیری سیستم مدیریت کیفی  ISO 9001،  محیط زیست ISO 14001  و ایمنی OHSAS 18001 در قالب سیستم مدیریت یکپارچه  IMS  و همچنین اخذ نشان استاندارد ملی ، تولید می کند. "

او افزود: "این شرکت با بکارگیری دو هزار نفر به صورت مستقیم و همین شمار به صورت غیر مستقیم ، نقش عمده ای در ایجاد اشتغال پایدار در خوزستان دارد."

او گفت: "شرکت کشت و صنعت نیشکر امیرکبیر با هدف ارتقای سطح کیفی محصول، با پیاده سازی یکی از تخصصی ترین استانداردهای بین المللی در صنایع غذایی، برای نخستین بار در میان شرکت های  نیشکری کشور موفق به پیاده سازی سیستم مدیریت ایمنی مواد غذایی ISO 22000  شد.

همچنین توانست برای نخستین بار در میان صنایع قند و شکر ایران موفق به دریافت گواهینامه و نشان FDA از سازمان غذا و داروی آمریکا شود و به عنوان نخستین شرکت در میان شرکت های نیشکری کشور گواهینامه و نشان CE را از اتحادیه اروپا بگیرد.

از سوی دیگر این شرکت برای نخستین بار در میان صنایع نیشکری ایران گواهینامه حمایت از حقوق مصرف کنندگان را در تولید شکر سفید به خود اختصاص داده است ."

آفتاب ظهر چهارم آبان بر سر و صورت مان می تابید در حالی که اطراف مان درختان سرسبزی خودنمایی می کردند اما سایه های شان چندان برافراشته نبود که بر سر هنرمندان از جمله سخنران سایه افکند تا پیشانی اش نمدار نشود. اگرچه جناب سعدونی با گرفتن دستمال کاغذی یکی از نویسندگان، نم پیشانی اش را گرفت و تشکر کرد.

* بازدید از محل برداشت نیشکر

میهمانان کشت و صنعت امیرکبیر سوار بر دو مینی بوس شرکت و نیز خودروهای خود شدند و به طرف محل برداشت نیشکر حرکت کردند و بعد از گذشتن از جاده های سرسبز در کنار یکی از کانال های آب- که انگار از آب کارون جاری در اهواز خوش رنگ تر بود- پیاده شدند و هرکدام به طرفی رفتند تا بهتر بتوانند در جریان برداشت نیشکر از مزارع سرسبز- که تا چشم کار می کرد نیشکرهایش با نوازش نسیم سلام می کردند- قرار بگیرند و از دریچه دوربین ها و چشم های خود صحنه هایی به تصویر بکشند.

شماری از تصویربرداران دور دکتر سعدونی جمع شدند و پرسش های خود را مطرح کردند. شماری هم شروع کردند به گرفتن عکس از عملیات برداشت که به گفته مدیر تجهیزات مکانیکی و برداشت نیشکر، هر ساله از اواخر مهرماه آغاز می شود و تا اواسط فروردین ماه سال آینده ادامه خواهد داشت.

او گفت: "این عملیات بزرگ ترین عملیات متمرکز برداشت در بخش کشاورزی کشور است که ۱۰۰ درصد به شکل مکانیزه و با دستگاه‌های برداشت نیشکر "هاروستر" انجام می‌شود."

آری! "هاروستر" در حال کار بود و عکاسان و تصویربرداران خوزستانی هم در حال جنب و جوش برای ثبت لحظه های ناب فعالیت دستگاه های برداشت نیشکر و نگارنده هم در حال ثبت لحظه هایی از کوشش هنرمندان در فصل برداشت نیشکر!

همچنان که مشغول گرفتن عکس بودم صدایی به گوشم رسید: "جناب! عکس نگیر! ممنوعه! عکس نگیر!"

یکی از کارشناسان بلند قد و لباس آبی در حال آمدن به سویم بود که با خود گفتم الانه که بزند توی گوشم! او عینک دودی که پوشیده بود به دست گرفت و با چهره ای خندان نامم را صدا زد و مرا به دهه هفتاد برد! زمانی که در داخل یکی از خیابان های اهواز مرا دید و گفت "بهرامی" است و شعری بر روی کاغذی نوشت و دستم داد تا در هفته نامه فجر که مسوولیت صفحه فرهنگی و ادبی اش را بر عهده داشتم کار کنم و کار هم شد...

بعد پایان بازدید از برداشت نیشکر و گرفتن عکس و تصویر، خودروهای هنرمندان و مسوولان به سوی دیگر مزارع حرکت کردند و من هم همراه فرهادخان بهرامیِ شاعر راه افتادیم و در کنار یک مزرعه تازه جوانه زده ۲۵ هکتاری که در حال آبیاری بود و دیگر مزارع قدبرافراشته نیشکر ایستادیم و به توضیح دکتر سعدونی گوش دادیم.

در همین نقطه و در دو طرف جاده چیزی جز مزارع نیشکر دیده نمی شد و فرهاد بهرامی- که امروزه در کشت و صنعت امیرکبیر کارشناس آبیاری است- از مزرعه هایی گفت که از کانال های راست و چپ امیرکبیر آب می نوشند و نیز از خط آرک ۶ (AVC) که ۲۲ مزعه دارد و ۵۸۰ هکتار مساحت.

این عزیز هنرمند و متخصص در آبیاری آنچنان با شور و شوق سخن می گفت که به راحتی می شد عشق و تلاش خالصانه او به کارش را از عمق نگاهش دید...

* از جویدن و آسیاب نیشکر تا تقدیم دردانه و شکرانه!

مهم ترین بخش شرکت محلی است که لقمه های نیشکر در دهان کارخانه گذاشته می شود تا با جویدن و آسیاب شدن و گذشتن از خان های دیگر به تولید شکر قهوه ای و سفید برسند.

به عبارت علمی تر،" نیشکر پس از عملیات برداشت و حمل آن به محل تخیله نی در کارخانه شکر توسط نوار نقاله های تخلیه و شست و شو وارد سالن آسیاب می شود تا با کمک آب گرم و فشرده سازی عصاره گیری شود.

روی نقاله دو چاقو قرار دارد که با چرخش باعث خرد شدن نی به قطعات ریزتر شده سپس وارد دستگاهی به نام Shredder می شود تا  به صورت الیاف درآورده شود .

در سالن آسیاب پنج دستگاه آسیاب وجود دارد و هر دستگاه آسیاب دارای شش غلطک است. این غلطک ها وظایف هدایت نی، فشرده سازی و تغذیه آسیاب و عصاره گیری را برعهده دارند. برای چرخاندن غلطک های آسیاب هم که از توربین بخار استفاده می شود.

در آسیاب اول حدود ۷۰ درصد قند نیشکر به صورت شربت گرفته می شود. نیشکر از میان غلطک های ۵ آسیاب عبور می کند و عصاره گیری می شود.

به نیشکر ورودی به آسیاب آخر ( پنجم ) آب با دمای بالای ۵۵ درجه سانتیگراد اضافه می شود. شربت گرفته شده توسط آسیاب پنجم به نی های ورودی آسیاب های چهارم و سوم و دوم وارد شده و در مخزن Screen juice Tank با شربتی که از آسیاب اول گرفته شده مخلوط می شود.

شربت با پمپ از یک توری مشبک دوار به نام Rotary Screen عبور کرده و به مخزن  Screen juice Tank ریخته می شود و سپس با پمپ به سمت سالن تولید ارسال می شود.

باگاس (Bagasse) یا تفاله نیشکر باقی مانده در Rotary Screen به درون آسیاب دوم ریخته می شود و دوباره تحت فشار قرار می گیرد. باگاس خروجی آسیاب پنجم که پسماند نهایی آسیاب است  به بیرون کارخانه منتقل می شود."

آری! هنرمندان خوزستانی با شور و اشتیاق ضمن گوش دادن به توضیح های "دکتر سعدونی" و "فرهاد بهرامی" از گرفتن عکس و تصویر هم غافل نمی شدند...

آخرین مرحله این بازدید کشت و صنعت شکرستانی، رفتن به سالن استراحت و غذاخوری مجهز و شیک شرکت کشت و صنعت امیرکبیر بود که از دو نمازخانه بهره می برد. سالن دلنواز و بزرگی که با نشستن و رها کردن خود، احساس آرامش می کردی؛ آن هم پیش از صرف قهوه و چای میوه و همچنین غذا...

***

مدیرعامل شرکت بعد از این که با تبسم رییس روابط عمومی اش را- که از اهالی مجرب رسانه در خوزستان است- از پریدن شش ماه اضافه کاریش آگاه کرد متوجه شد که منظور نگارنده پیدا نشدن محل تولدشان در موتور جست و جوی گوگل بود نه نام و عنوان شان؛ اگرچه فامیل او را هم به جای "همدان نژاد" به اشتباه همدانیان گفته بودم!

"منصور همدان نژاد" - که زاده شهرستان ایذه است و دستی هم در کار شعر و ادبیات دارد- پس از شنیدن چند پرسش انتقادی درباره آلودگی های آب و هوایی و نیز مصرف زیاد آب در تولید نیشکر در سخنانی به ارایه آمار و ارقام از حوزه مسوولیت خود در مقایسه با دیگر شرکت های تولید کننده در استان و حتا کشور پرداخت و از حضور هنرمندان در گرایش های مختلف در شرکت و نیز آگاه سازی جامعه از واقعیت های موجود و اهمیت شرکت های تولیدی از جمله نیشکر در خوزستان در ایجاد اشتغال و خودکفایی و سربلندی کشور تشکر و قدردانی کرد و ضرورت و اهمیت پژوهش و تحقیق را در پرداختن به مسایل و موضوع ها یادآور شد و برای آنان آرزوی تندرستی و توقیق کرد.

هنرمندان پیش از سوار شدن به مینی بوس ها و خودروهای شان برای بازگشت به کلان روستای اهواز، با گرفتن عکس در کنار در ورودی ساختمان مرکزی امیرکبیر، ریسمان وحدت، انسجام و دوستی خود را بیش از پیش محکم کردند.

* گزارش از: حبیب اله بهرامی بیرگانی- اهواز