اهواز- حبیب خبر- دکتر لفته منصوری:

 طرح بزرگ اقتصادی، کشاورزی، محیط زیستیِ کاشت ۲۹۰۰۰۰ هکتار اکالیپتوس سریع‌الرشد در خوزستان تا سال ۱۴۰۵- که معادل ۳۳ درصد کل مساحت اراضی جنگلی و بیشه‌زارهای استان (۸۹۰۰۰۰ هکتار) می‌شود- یک طرح عظیم، بی‌نظیر، مهم و قرار است در یک زمان کوتاه، اجرایی شود.

 این طرح برای ۵۸۰ هزار نفر اشتغال پایدار ایجاد می‌کند و دستاورد تولید آن ۵۸ میلیارد کیلوگرم، چوب در پنج سال خواهد بود.

 هزینه طرح زراعت چوب در یک هکتار با در نظر گرفتن ارزش زمین، خرید نهال، حفر چاله، ایجاد شبکه آبیاری قطره‌ای و هزینه‌های پیش‌بینی‌نشده، برابر یک میلیارد ریال که برای سال اول است و در سال‌های آینده هزینه قابل‌توجهی نخواهد داشت.

 در ضمن با توجه به تولید حداقل یک‌صد کیلوگرم چوب در دوره زمانی حداکثر ۵ ساله، معادل ۵ میلیارد ریال درآمد ناخالص (با احتساب خرید هر کیلوگرم چوب سرِپا ۵۰۰۰۰ ریال در شرایط فعلی) عایدی خواهد داشت.[۱]

*می‌بینید اعداد و ارقام وسوسه‌انگیز هستند. برای دولت‌مردان که بادی به غبغب اندازند و بگویند برای نخستین بار در تاریخ بشریت توانستیم، عملاً ظرف سه سال ۱۴۰۳ تا ۱۴۰۵، ۲۹۰۰۰۰ هکتار از اراضی خوزستان را به زیر کشت اکالیپتوس ببریم!*

*و برای دلالان همه‌فن‌حریف که هر جا بوی پول به مشام می‌رسد با کت‌وشلوار اُتوکشیده آنجا حاضر و آماده هستند، ظرف ۵ سال سرمایه‌گذاری آنان، به ۵ برابر تبدیل می‌شود؛ به قول خوزستانی‌ها: کویته بابا!*

 اما طرحی با این عظمت و اهمیت بایستی پیوست‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، ترویجی، اقتصادی و حقوقی در چارچوب مطالعات علمی- کاربردی داشته باشد که شوربختانه به‌جز گزارش ۳۲ صفحه‌ای «تعیین اراضی مستعد زراعت چوب با استفاده از اکالیپتوس در خوزستان»- که در نشریه فنی «راهنمای شناسایی اراضی مناسب برای زراعت چوب اکالیپتوس در جنوب ایران» که به همت سعیده اسکندری، محسن کلاگری و محمد جمشیدی در سال ۱۴۰۰ از سوی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور که به نظر می‌رسد، مستند آن، گزارش تحقیقاتی ۶۶ صفحه‌ای قدیمی‌تری باشد که باز توسط سعیده اسکندری و همکارانش در سال ۱۳۹۹ با همین عنوان منتشر شده است و شاید گزارش اخیر، خلاصه‌ای از گزارش قبلی باشد- مطالعه دقیق، علمی و کاربردی دیگری در رابطه با ابعاد اشاره‌شده در بالا برای خوزستان ندیدم.

به‌عنوان‌مثال: حسین توکلی نکو و همکارانش در گزارش ۴۹ صفحه‌ای «امکان‌سنجی زراعت چوب اکالیپتوس در مناطق مرکزی ایران» که در سال ۱۴۰۰ منتشر شده است می‌نویسد:[۲]

 دوره بهره‌برداری اقتصادی درخت اکالیپتوس هفت سال است. از آنجاکه درخت توانایی جست‌دهی تا پنج مرحله را دارد، در ۲۰ سال اجرای این طرح سه دوره برداشت در دوره‌های هفت‌ساله در نظر گرفته شده است. با توجه به امکان حمایت درختان از یکدیگر در سال‌های هفتم و سیزدهم، قطع یکسره انجام نخواهد شد و قطع درختان در حد ۵۰ درصد ظرفیت تولید خواهد بود و پنجاه‌درصد دیگرِ درختان به ترتیب در سال‌های هشتم و چهاردهم قطع و برداشت خواهند شد.

 در این گزارش تأکید شده است: از سال هفتم با نخستین برداشت، محصول به سوددهی می‌رسد. در محاسبه درآمدها و هزینه‌ها میزان تورم سالانه ۱۰ درصد و قیمت ۶۵۰۰ ریال برای هر کیلوگرم در سال پایه یعنی ۱۴۰۰ در نظر گرفته شده است. بهره مالکانه اراضی ملی مورداستفاده برای کاشت و بهره‌برداری درختان در این طرح ۲۰ درصدِ سود خالص محاسبه شده است.

 کل هزینه‌های طرح برای ۲۰ هکتار بالغ‌بر ۱۹۶۲۳۹ میلیون ریال محاسبه شده است که برای یک هکتار ۹۸۱۲ میلیون ریال خواهد شد. همچنین کل درآمد فروش ۳۶۶۶۱۳ میلیون ریال در ۲۰ سال که به‌طور متوسط سالانه ۱۸۳۳۱ میلیون ریال خواهد شد.

 همان‌طور که می‌بینید درآمد ناخالص چوب اکالیپتوس در مناطق مرکزی در ۲۰ سال انتظار، کمتر از دو برابر هزینه‌ها می‌شود؛ این در حالی است که در پروپوزال اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خوزستان درآمد ناخالص ظرف پنج سال در خوزستان، ۵ برابر هزینه‌ها محاسبه شده است.

 به نظر می‌رسد استاندار خوزستان لازم است که دستگاه‌های اجرایی فعال در طرح جنگل‌کاری ۲۹۰۰۰۰ هکتاریِ اکالیپتوس را موظف کند که ارزیابی اقتصادی علمی و دقیقی از هزینه‌های اجرایی، درآمد ناخالص و درآمد خالصِ طرح را تهیه‌کرده و در اختیار سرمایه‌گذاران متقاضی قرار دهند.

*من به‌عنوان یک جست و جوگر مسایل اجتماعی و در اینجا با تأکید بر آسیب‌های اجتماعی به استاندار خوزستان هشدار می‌دهم که در مردم آمادگی درختکاری و درخت داری ایجاد نشده است؛ بنابراین لازم است که همه دستگاه‌های اجرایی درگیر در این کار بزرگ، مهم و اساسی را موظف به تهیه پیوست‌های مختلف متناسب با زادبوم، خاستگاه و سرزمین اجرای این طرح کرده و نیز فعالیت ترویجی موثر، کارآمد و ضمانت دهی را قبل از اجرای طرح و هنگام کاشت و قطع درختان انجام شود.*

مباد که به دلیل قصورها و تقصیرهای دستگاه‌های دولتی ده‌ها پرونده‌ی قضایی برای مردم تشکیل شود! مباد که مردم گرفتار وسوسه‌های تبلیغاتی شوند و بعد زیر بارِ کار بمانند! من هم چون سهراب سپهری از "یأس ملون" برای این طرح بزرگ هراسناکم!

*دیدم که درخت، هست / وقتی‌که درخت هست / پیداست که باید بود / باید بود / و رد روایت را / تا متن سپید / دنبال کرد. / اما ای یأس ملوّن ...[۳]*

چهارشنبه ۲۹ آذرماه ۱۴۰۲

منابع:

[۱]- موسویان، سید جمال و همکاران (۱۴۰۲)، پروپوزال اجرای طرح توسعه زراعت چوب در استان خوزستان، راهکاری برای حفاظت از منابع طبیعی و تأمین نیازهای چوبی کشور، اهواز: اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خوزستان، صص ۱۱-۱۰.

[۲] - توکلی نکو، حسین و عباس پورمیدانی (۱۴۰۰)، امکان‌سنجی اقتصادی زراعت چوب اکالیپتوس در مناطق مرکزی ایران، تهران: موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، اداره ترویج و انتقال‌یافته‌های تحقیقاتی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان قم، صص ۴۲-۲۷.

[۳] - قسمت پایانی شعر وقت لطیف شن، از سهراب سپهری.