به گزارش حبیب خبر از  ایسنا، فهرست پاره‌ای از آثار ترجمه‌محور  دکتر عباس امام به قرار زیر است:

 

«از ترجمه»، (مجموعه ۱۶ مقاله در زمینه مباحث نظری و عملی ترجمه)، اهواز؛ انتشارات خالدین ۱۳۷۸.

 

ترجمه «فرهنگ نوواژه‌های آکسفورد»، اهواز، انتشارات خالدین ۱۳۷۸.

 

ترجمه کتاب «نخستین کاوشگر شوش: سفرنامه پژوهشی سرهنگ لوفتوس»، تهران: نشر شادگان، ۱۳۸۶.

 

تألیف کتاب "مسایل کاربردی ترجمه شفاهی". انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز،۱۳۹۲ .

 

ترجمه کتاب "ترجمه متن‌های دشوار انگلیسی". اهواز: انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز،۱۳۹۳.

 

ترجمه کتاب "انگلیسی پیشرفته ویژه ترجمه" . اهواز: انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز، ۱۳۹۳.

 

آموزش ترجمه پیشرفته: ترجمه، تجربه، تنوع. رشت: نشر داریا، ۱۳۹۹.

 

ترجمه رمان "دانه‌ای گندم؛ سرگذشت یک انقلابی‌نما"، نوشته جیمز نگوگی، تهران: نشر راه معاصر، ۱۴۰۰.

 

جنبه‌هایی از ترجمه‌پژوهی: رویکردی ایران‌مدار. رشت: نشر داریا، ۱۴۰۰.

 

دکتر امام در نوشتار زیر که آن را در اختیار ایسنا گذاشته به معرفی کتاب مرجع معتبر Fernandez, Fruela & Evans, Jonathan (Eds.)(۲۰۱۸).The Routledge Handbook of Translation and Politics. Routledge.(۵۲۴pp.) در زمینه «ترجمه و سیاست» پرداخته است.

 

مقدمه

مترجمان، مانند صاحبان هر شغل دیگری در خلاء کار نمی‏ کنند بلکه در شرایط تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مشخص و در ظرف زمانی ـ سیاسی معینی نقش ‏آفرینی می ‏کنند.

به همین دلیل، برخی مترجمان (خواه مترجمان کتبی و خواه مترجمان شفاهی) در پاره ‏ای موارد در صحنه اجتماع ناچار به تحمل  تنش‌های روانی، فشارهای روحی و مخاطرات فراوانی شده ‏اند؛ مخاطراتی که گاه به قیمت جان آنان تمام شده و حتی خانه و خانواده‏ مترجمان را از خطرات و مصائب بی‏ نصیب نگذاشته است.

تعداد این گونه مترجمان در گذشته‏ های دور و نزدیک جهان و حتی در حال حاضر کم نیست. این کتاب کوششی است از دیدگاه تاریخ‌نگاری ترجمه و جامعه‌شناسی در راستای تبیین این جنبه از تنش‌زایی روحی و جسمی برای مترجمان در جهان.

این پژوهش با بررسی انواع داده‌های تاریخی موجود شکل‌های گوناگون آزار جسمی و روحی مترجمان کتبی و شفاهی در شرق و غرب جهان را بازنمایی کرده، علل متفاوت تنش‌زایی برای آنان را در چهارچوب نظریات ترجمه‌پژوهی مشخص ساخته و نشان می‌دهد که مترجمان گاه با آتش بازی کرده و در این راه سر و جان داده‌اند.

 

چند مصداق

باستانی‌پاریزی (۱۳۸۴، ص ۱۹۶) به نقل از تاریخ طبری از موردی نام می ‏برد که در زمان خسرو پرویز ساسانی مترجم کتبی دربار در ترجمه یک نامه عربی که یکی از امرای عراق در پاسخ درخواستی از خسرو پرویز به او نوشته شده بود از سر عمد و یا از نادانی با ترجمه خود باعث عصبانیت فوق‏ العاده خسرو پرویز و به خطر افتادن جان خود و نویسنده نامه می ‏شود.

آن مترجم در ترجمه اصطلاح ادبی «مهاالسواد» عربی (در اصل به معنای «زن فراخ چشم و سیاه چشم») آن را به «ماده گاوان عجم» برمی ‏گرداند و مایه دردسر خود و دیگران می‏ شود چراکه پادشاه خشمگین با مثله کردن مترجم دستور می‏ دهد چهار هزار مرد به سرکوب نویسنده نامه اعزام شوند و سرانجام نیز او را در زیر پای فیل انداخته و پیل‌مال می‏ کنند.

 

 مورد مستند دیگری که بیانگر قتل یک مترجم در سرزمین‏ های اسلامی یا عربی است قتل فجیع ابن مقفع (ادیب، مترجم و زبان‏دان پرآوازه‏ ایرانی دوران خلافت عباسی) است.

می‏ گویند ابن ‏مقفع که در قرن دوم هجری از مترجمان پرآوازه‏ پهلوی به عربی به شمار می‏ آمد و در نهضت ترجمه دوران خلافت عباسی از جایگاه والایی برخوردار بود و مترجم کلیله و دمنه (از فارسی میانه به عربی) و سیرالملوک بود به دلیل ترجمه آثار دگراندیشانه به دستور منصور خلیفه‏ عباسی به اتهام تبلیغ الحاد و زندقه قطعه‌قطعه و در تنور انداخته شد (میرفطروس، ۱۳۵۷، ص. ۹۸). در مورد ابو یعقوب سجستانی نیز چنین ادعاهایی مطرح شده است (باستانی‌پاریزی ۱۱۳:۱۳۵۵).

 

در عرصه مسایل سیاسی و دیپلماتیک نیز مترجمان کتبی و شفاهی دستخوش ناملایمات و نگون‌بختی ‏هایی شده ‏اند و قربانیانی داده ‏اند.

به عنوان مثال، می ‏گویند: در زمان فرمانروایی استالین بر اتحاد جماهیر شوروی سابق و در فاصله‏ دوره‏ زمانی شش ساله (۱۹۳۹ تا ۱۹۴۵) از پنج مترجم شخصی او سه تن توسط پلیس مخفی استالین موسوم به NKVD به قتل رسیدند و یک تن نیز زیر بازجویی ‏های خشونت‌آمیز رییس پلیس مخفی استالین به نام «بریا» جان خود را از دست داد (http://www.transimpex.com).

در حوزه مسایل دیپلماتیک نیز این گونه رویدادها آن چنان وسیع بوده که در سال ۲۰۰۵ هالیوود اقدام به ساخت و توزیع یک فیلم سینمایی پرفروش به نام «مترجم» (The Interpreter) کرد.

این فیلم سیاسی پرهیجان با هنرنمایی دو هنر پیشه‏ پرآوازه یعنی «شان پن» و «نیکول کیدمن» و به کارگردانی «سیدنی پولاک» بود.

 

در موردی دیگر، در سال ۱۳۹۱ خورشیدی و در جریان برپایی کنفرانس سران کشورهای غیرمتعهد در تهران وقتی رییس قبلی کنفرانس، یعنی محمد مرسی، رییس جمهور وقت کشور مصر، در سخنرانی افتتاحیه همایش (که به طور همزمان از شبکه‏ های تلویزیونی ماهواره ‏ای پخش می ‏شد) کشتار مردم سوریه توسط دولت حاکم سوریه، یعنی بشار اسد، را محکوم می‏کرد، مترجم همزمان ایرانی معلوم نیست به چه دلیلی سخنان او را این ‏گونه به فارسی برگرداند که: «مرسی کشتار مردم بحرین توسط رژیم آل‏ خلیفه را محکوم می‏ کند!؟»

دلیل هر چه بود، همین ترجمه‏ نادرست تا هفته ‏ها و ماه ‏ها باعث تنش در روابط دیپلماتیک میان ایران و مصر و برخی کشورهای عرب شد و باز در همان سخنرانی وقتی سخنران سنی مذهب با القاب و عناوین احترام‏آمیز از سه خلیفه‏ اول پیامبر اکرم (ص) نام برد مترجم ایرانی احتمالا به دلیل عدم برانگیختن احساسات برخی افراد و جریانات شیعی این بخش از سخنان مرسی را به فارسی ترجمه نکرد. البته بعدها عزت ‏الله ضرغامی، رییس صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، این ماجرا را فقط ناشی از اشتباه لفظی مترجم ایرانی عنوان کرد.

در یک مورد دیگر نیز سرگذشت چندین مترجم برجسته ایرانی تاریخ معاصر که در زندان‌های سیاسی آثار گوناگونی را از زبان‌های اروپایی به فارسی برگردانده‌اند دستمایه تحقیقی مستند و مفصل قرار گرفته است (امام،۱۴۰۰).

 

اما مشکلات سیاسی مترجمان به این موارد محدود نمی‏ شود. به عنوان مثال، گزارش شده که در سال ۱۹۹۴ نلسون ماندلا، رهبر مبارزات ضد نژادپرستی کشور آفریقای جنوبی، در سخنرانی افتتاحیه‏ خویش در نخستین نشست پارلمان این کشور در دوره پس از فروپاشی آپارتاید اعلام کرد: «واژه تحقیرآمیز kaffir  (مورد استفاده‏ سفیدپوستان در اشاره به سیاه ‏پوستان) باید از واژگان روزمره‏ ما حذف شود .

(Hermans, ۲۰۰۹, p. ۹۳) به همین دلیل، از آن پس کاربرد آن واژه در آفریقای جنوبی رسما ممنوع اعلام شد. اما در این میان معلوم نبود مترجمان در این گونه موارد باید چگونه عمل کنند!؟

 

در یک گزارش دیگر نیز با مورد دردآوری از برخورد با یک مترجم شفاهی در اروپای امروزی روبه‌رو می ‏شویم. می ‏دانیم که در آلمان و اتریش از لحاظ قوانین جاری این دو کشور، نفی حادثه‏ هولوکاست (قتل عام یهودیان توسط نازی ‏های هیتلری در جنگ جهانی دوم) جرم تلقی می ‏شود.

در این میان، در نوامبر سال ۱۹۹۱ یک مترجم شفاهی همزمان آلمانی به نام گونتر دکرت (Gunter Deckert) در ترجمه‏ سخنرانی یک آمریکایی به نام فردریک لوختر (Frederic Leuchhter) که منکر وجود اتاق ‏های گاز نازی‏ ها در بازداشتگاه آشووتیس بود سخنان سخنران را به همان نحو که مطرح شده بود به آلمانی برگرداند.

اما مترجم بخت برگشته به همین دلیل دستگیر، محاکمه و مجرم تشخیص داده شد (Hermans,۲۰۰۹, p. ۹۳).

 

با شروع قرن بیستم، جهان وارد دوران نوینی می‏ شود. دورانی که ویژگی عمده آن «سرعت تحولات» در پیشرفت ‏های علمی، مبادلات بازرگانی، مناسبات دیپلماتیک، درگیری‏ های نظامی، خلق آثار هنری و نیز روابط بین ‏المللی است.

در این باره جالب است بدانیم که در همه‏ این موارد مترجمان نقشی بس مهم ایفا کرده ‏اند و در نتیجه تلفاتی نیز بر جای گذاشته ‏اند.

بازخوانی تاریخ قرن بیستم از این دیدگاه می‏ تواند شواهد و مدارک بسیاری در اختیار ما قرار دهد. به عنوان مثال، مطالعه‏ دقیق خاطرات آزادگان جنگ عراق علیه ایران و نظایر آن‏ها.

تارنماهای اینترنتی «فدراسیون بین‌المللی مترجمان» (International Federation of Translatorss) و «انجمن مترجمان شفاهی همایش ‏های بین‏ المللی» (Association of Interpreters of International Conferences) نیز آمارهای مناسبی در این موارد در اختیار پژوهشگران قرار می ‏دهند.

 

به نوشته‏ تارنمای موسسه‏ اخیر‏الذکر فقط در مورد جنگ اشغال افغانستان دولت آمریکا اعلام کرده که از آغاز حملات آن کشور و متحدانش به افغانستان تا پایان سال ۲۰۰۹ میلادی ۳۶۰ مترجم در این کشور جان باخته  ‏اند و ۱۲۰۰ نفر از آنان نیز مجروح شده ‏اند.

به دلیل همین مخاطرات بوده که اخیرا کشورهای آمریکا، انگلیس، کانادا، استرالیا و نیوزیلند به مترجمان محلی خود در جنگ ‏های افغانستان و عراق که از بیم جان خود و خانواده‏ هاشان تقاضای پناهندگی از این کشورها را داشته ‏اند حق پناهندگی اعطا کرده‏ اند.

به گزارش نشریه بریتانیایی گاردین (The Guardian) دولت بریتانیا چندی پیش درصدد اعطای پناهندگی به ۶۰۰ مترجم افغان بوده است ("Some Afghan interpreters",۲۰۱۳). 

مجله‏ کانادایی Toronto Sun نیز گزارش کرده دولت کانادا به ۵۵۰ مترجم افغان حق پناهندگی اعطا کرده است (۲۰۱۶ "Canada finally grants" ).

لازم به ذکر است که در پی خروج نیروهای ائتلافی اشغالگر از عراق نیز ده ‏ها مترجم عراقی از ترس جان خود و اعضای خانواده ‏هاشان از آمریکا و هم‌پیمان‏ های آن تقاضای پناهندگی کرده ‏اند.

برای بررسی اطلاعات دقیق ‏تر و معتبرتر در این موارد نیز توصیه می ‏شود به صفحه اینترنتی رخ‌نامه Interpreters in Conflict Zones Facebook Page مراجعه شود.

 

طرح تفصیلی کتاب

دستنامه ترجمه و سیاست راتلج (The Routledge Handbook of Translation and Politics) منبعی است مرجع، مستند و دانشگاهی در تشریح و روایت تحلیلی این گونه مسایل و رخدادها. کتاب دربرگیرنده مقدمه‌ای مفصل، چهار فصل، ۳۴ مقاله و یک نمایه است. مقالات انگلیسی که در قالب جستارهای دانشگاهی نوشته شده‌اند، همگی به قلم افراد صاحب‌نام و صاحب اثر در موارد مطروحه هستند. بخش‌بندی تفصیلی کتاب به شرح زیر است:

 

مقدمه (آزادی، تاریخ‌های سری و زبان سلطه)

 

ـ فصل یک (ترجمه و اندیشه‌های سیاسی) (هشت مقاله)

 

۲. ترجمه و مارکسیسم

 

۳. ترجمه و فاشیسم

 

۴. ترجمه و اندیشه‌های اقتصادی

 

۵. ترجمه و دموکرسی

 

۶. ترجمه و جهانی شدن

 

۷. ترجمه و توسعه

 

۸. ترجمه و جهان وطنی گرایی

 

۹. ترجمه و فمینیسم

 

ـ فصل دو: ترجمه و ساختار قدرت (۹ مقاله)

 

۱۰. ترجمه و خشونت

 

۱۱. ترجمه و جنگ

 

۱۲. ترجمه و عدالت جهانی

 

۱۳. ترجمه و دیپلماسی فرهنگی

 

۱۴. ترجمه و نهادها

 

۱۵. سیاست ترجمه در حاکمیت های چندزبانه

 

۱۶. ترجمه و سانسور

 

۱۷. ترجمه و کنشگری

 

۱۸. ترجمه و استعمار

 

ـ فصل سه (پنج مقاله)

 

۱۹. نهادهای ترجمه‌محور

 

۲۰. سیاست‌ورزی  در ترجمه ادبی

 

۲۱. سیاست‌ورزی در ترجمه‌های دیداری ـ شنیداری

 

۲۲. سیاست‌ورزی در فرایند بومی‌سازی

 

۲۳. موسیقی، سیاست و ترجمه

 

ـ فصل چهار (پژوهش‌های موردی)

 

۲۴. سیاست‌ورزی ترجمه در کشورهای عربی زبان

 

۲۵. تاریخ، زبان و ترجمه: احقاق حق ملت هند

 

۲۶. سیاست‌ورزی در ترجمه کلاسیک‌ها

 

۲۷. سیاست‌ورزی در ترجمه‌های اروپای قرون وسطی

 

۲۸.  ترجمه و کمونیسم در اروپای شرقی

 

۲۹. ترجمه و جنگ سرد

 

۳۰. سیاست‌ورزی در ترجمه ژاپن دوران میجی

 

۳۱. ترجمه و انقلاب در چین قرن بیستم

 

۳۲. سیاست ورزی ترجمه در جزایر کاراییب فرانسه

 

۳۳. نقش ترجمه‌های روحانیون تبشیری در سیاست‌ورزی دوران استعمار آفریقا

 

۳۴. ترجمه و سیاست در ویتنام

 

ـ نمایه

 

منابع فارسی:

امام، عباس (۱۴۰۰). ترجمه دربند: کارنامه مترجمان زندانی در ایران معاصر. جنبه‌هایی از ترجمه‌پژوهی: رویکردی ایران‌محور (صص. ۱۸۹-۲۱۶). رشت: نشر داریا.

 

باستانی‌پاریزی، محمدابراهیم (۱۳۵۵). کوچه هفت پیچ. تهران: انتشارات نگاه.

 

باستانی‌پاریزی، محمدابراهیم (۱۳۸۴). گذر زن از گدار تاریخ. تهران: نشر علم.

 

میرفطروس، علی(۱۳۵۷). حلاج. تهران: انتشارات کار.

 

منابع انگلیسی:

Hermans, Theo (۲۰۰۹): "Translation, Ethics, Politics". In: Jeremy Munday(ed.) The Routledge Companion to Translation Studies (pp. ۹۳-۱۰۵). London and New York: Routledge.

"Some Afghan Interpreters to be Allowed to Settle in Britain" (۲۰۱۳, May ۲۱): Retrieved from https://www.theguardian.com//world/۲۰۱۳/may/۲۱/afghan-interpreters-allowed-settle-uk.

"Thanks a Lot Canada" (۲۰۱۶, Jan.۲۳):Retrieved from https: // torontosun.com/۲۰۱۶/۰۱/۲۳/thanks-a-lot-canada-for-saving-my-life-afghan-translator.