اهواز/ حبیب خبر- دکتر لفته منصوری:

جلسه‌ انجمن کتابخانه‌های عمومی خوزستان بیستم آبان ماه جاری به ریاست استاندار و با حضور رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان، معاون سیاسی و اجتماعی استانداری، مدیرکل امور روستایی و شوراهای استانداری، مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری  برگزار شد.

در این جلسه در باره جشنواره "طعم کتاب با عشایر"- که طرح ابتکاری و موفق اداره کل کتابخانه های عمومی خوزستان است و در سال جاری اجرای آن، از طرف نهاد کتابخانه های عمومی کشور،  به ۱۳ استان ابلاغ شده است- سخن به میان آمد.

من[۱] در این جلسه به سه بحران که روستا را تهدید می کند یا در حال از بین بردن هویت روستا هستند؛ اشاره کردم:

۱- بحران شهری شدن روستا.

۲- بحران مهاجرفرستی روستا.

۳- بحران مصرف‌گرا شدن روستا.

سبک زندگی روستایی و شهری به سرعت در حال ادغام شدن است. زندگی روستایی، به‌مثابه شکلی از حیات اجتماعی و فرهنگی که ارزشی فی‌نفسه داشته باشد، هنوز در گفتمان مطالعات روستایی تعریف ‌نشده است. برنامه‌های موجود هم در نهایت به سمت شهری کردن و هماهنگ کردن روستا با موازین شهری بوده است. درنتیجه، مشکلات روستایی همچنان تداوم دارند.

مهاجرت روستاییان به ویژه قشر تحصیلکرده به شهرها دومین بحران فراگیر در سده چهاردهم خورشیدی بوده است. به ویژه در دهه ۱۳۷۵ رشد جمعیت روستایی منفی شده است. تداوم روند کاهشی جمعیت روستایی کشور در دوره سال‌های ۱۴۲۹-۱۴۰۰ به حدود ۱۶ درصد در سال ۱۴۲۹ خواهد رسید. ايران در سال ۲۰۵۰ ميلادي، کشور دهم دنيا از نظر ميزان کاهش جمعيت روستايی خواهد شد.[۲]

هویت و شخصیت روستا زمانی معنا و قدرت پیدا می‌کند که در مقابل هویت شهری حرفی برای گفتن داشته باشد و بتواند خود را در کنار هویت شهری تعریف کند، نه اینکه در هویت شهری ترکیب‌شده و استحاله شود.

هویت و شخصیت روستا از طریق عزت‌نفس، خود ارزشمندی روستاییان، اعتمادبه‌نفس، داشتن اصالت و ایمان، اجتماع توانمند و نوآور، وجود کسب‌وکار پایدار و حلال در عین کارآفرینی، تحقق عدالت توزیعی و امنیت اجتماعی، تعالی فرهنگ و اخلاق روستایی، گسترش آموزش‌های کاربردی و مهارت‌های زندگی روستایی، هم‌افزایی با طبیعت و برخورداری از محیط‌زیست پاک و پایدار، اجتماع روستایی آباد و ثروتمند، صادرات محصولات و خدمات فرهنگی روستایی از طریق توسعه‌ی گردشگری و فناوری ارتباطات تحقق می‌یابد.

نگاه علمی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و حتی دینی ما به روستا؛ شهری زده است. مطالعاتی که روستا را به روش پیمایش و از طریق واسطه‌های پرسشگر از دور مشاهده کرده است و شوربختانه حتا مطالعات کیفی عمیقی در این زمینه هم نداریم. درنتیجه محققان شهرنشین از دور درباره‌ی روستا نظریه‌پردازی می کنند.

در این جلسه تاکید کردم: برای مبارزه با این سه بحران، نیاز به کتابخانه‌ی «مسوول» داریم. کتابخانه ای که به محیطی صرفا برای امانت گرفتن کتاب، تقلیل نیافته باشد. کتابخانه ای که در برابر محرومیت های محیط پیرامونی خود، بی تفاوت نباشد. کتابخانه ای که نیاز مدار و اجتماع محور باشد.

 کتابخانه ای که کتابدارانش دایم پیگیر دغدغه های محلی باشند و این را اطرافیان کتابخانه باید حس کنند و تأثیر آن را در زندگی خود ببینند. کتابخانه ای که حفظ ارزش های اجتماعی در اولویت آن باشد و در این باره مجموعه سازی کند. 

همان طور که برای توسعه روستایی نیاز به دانش کوچرو[۳] داریم. دانش کوچرو، پرسه زن (مردمی) شکل متفاوتی دارد و با شکل دولتی که فضای اجتماعی را به حاکمان و حکومت شوندگان و کار ذهنی و یدی تقسیم می کند؛ مخالف است.

ما وقتی صحبت از ارتباط دانشگاه و صنعت و کاربردی شدن علوم می کنیم؛ دقیقا نیاز به دانش بومی کوچرو مبتنی بر بستر داریم که حلقه ی مفقوده ی ما است. اسکوبار (۲۰۰۵) می گوید: علم پرسه زن، به زندگی روزمره نزدیک است و درصدد استخراج ثوابت نیست، بلکه در تعقیب زندگی و موضوعی است مطابق با متغیرهای متحول.[۴]

من به جلسه پیشنهاد دادم پنج روستای نمونه در شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز خوزستان انتخاب کنند. سپس از مدعیان علم (دانشگاه ها و مراکز آموزش علمی)؛ مدعیان فرهنگ و هنر (فرهنگ و ارشاد اسلامی، آموزش و پرورش، سازمان تبلیغات اسلامی، کتابخانه های عمومی و حوزه هنری)؛ مدعیان تولید غذا (جهاد کشاورزی، صنعت، بازرگانی و تجارت) و دیگر مدعیان نظیر محیط زیست، منابع طبیعی، میراث فرهنگی و گردشگری، آب و برق بخواهند تمامی دستاوردهای علمی، کارشناسی و اجرایی خود را در یک برنامه یکپارچه و به اصطلاح بر یک پلتفرم و مدت زمان مشخص، در این ۵ روستا  بکارگیرند.

آیا می توانند روند شهر نشینی و مهاجرت فرستی روستاها را کُند کنند؟ آیا می توانند روستا را تولید محور کنند و روستاییان را ثروتمند سازند؟ اگر نتوانند پس همه ی داشته ها و ادعاهای آنها انتزاعی است و هیچ انضمامی به نیازهای جامعه ندارد. لَا خَيْرَ فِي كَثِيرٍ مِنْ نَجْوَاهُمْ إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلَاحٍ بَيْنَ النَّاسِ ۚ وَمَنْ يَفْعَلْ ذَٰلِكَ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ فَسَوْفَ نُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا.[۵]

یکشنبه ۲۱ آبان‌ماه ۱۴۰۲

* منابع:

[۱] - عضو حقیقی انجمن کتابخانه های عمومی استان خوزستان

[2] - United Nations. (2019). World Urbanization Prospects, the 2018 Revision. New York.

[3] - Nomad Science.

[۴] - شهرکی، حسن (۱۳۹۵)، تحلیل انسان شناختی کارآفرینی و توسعه روستایی در عصر جهانی شدن: مطالعه موردی استان همدان؛ پژوهش های انسان شناسی ایران، دوره ۶، شماره ۱، ص ۳۷.

[۵] - در بسیاری از سخنانِ درِگوشی (و جلسات محرمانه) آنها، خیر و سودی نیست؛ مگر کسی که (به این وسیله،) امر به کمک به دیگران، یا کار نیک، یا اصلاح در میان مردم کند؛ و هر کس برای خشنودی پروردگار چنین کند، پاداش بزرگی به او خواهیم داد. (ترجمه مکارم شیرازی)