همه می دانیم آب مایه حیات است. بارها هم این جمله را شنیده ایم؛ اما در واقع باید گفت: آب خود زندگی است.

اهواز/ حبیب خبر- دکتر برزو فرامرزی: آغاز زندگی ما انسان ها با احساس نیاز به آب تبلور پیدا می کند و این خود گواه این است که آب زندگی می بخشد؛ هرچند خیلی از ما انسان ها عادی با این واژه برخورد می کنیم و به راحتی از آن می گذریم ولی مهم این است که آب در طول تاریخ سبب شکوفایی و به وجود آمدن تمدن ها و جوامع انسانی شده است.

 در واقع نگرش به اهمیت آب باید عمیق و ریشه ای باشد و اینجاست که فرهنگ سازی و آموزش اجتناب ناپذیر خواهد بود.

کشور ایران با مساحت یک میلیون و ۶۴۸ هزار و ۱۹۵ کیلومتر مربع و جمعیت ۸۳ میلیون نفر، به طور کلی در منطقه کوهستانی و نیمه خشک قرار دارد.

ایران در باختر آسیا در منطقه خاورمیانه دارای رودخانه های متعدد است. در شمال آن دریاچه خزر و در جنوب آن خلیج فارس، نقشه زیبای ایران را از فراز آسمان متمایز می کند.

میانگین ارتفاع از سطح  دریا در ایران بیش از ۱۲۰۰ متر است و دارای آب و هوای متنوع بوده به نحوی که تقریبا چهار فصل را می توان در یک زمان تجربه کرد.

با این حال کشور پهناور ایران متاثر از محیط پیرامون است و همیشه در معرض خشکی و خشکسالی است و از آنجا که معیشت و زندگی مردم با آب و عنصر بارش ارتباط مستقیم دارد مدیریت بهینه آب حایز اهمیت ویژه ای است. هرچند حدود ۱۱ درصد زمین های ایران قابل کشت است ولی استفاده از شیوه های مدرن مصرف آب باید مد نظر قرار گیرد.

مصرف آب در کشور در بخش کشاورزی ۹۰ درصد، بخش صنعتی دو درصد و در بخش شرب هشت درصد است؛ در حالی که در کشورهای توسعه یافته در بخش کشاورزی ۳۰ درصد بخش صنعتی ۵۹ درصد و در بخش شرب و بهداشت ۱۱ درصد است. این درحالی است که کل منابع آب شیرین کره زمین سه درصد است.

حال باید توجه داشت که جهان با تغییرات اقلیمی مواجه است و با پدیده ای به نام گرمایش جهانی روبه رو است که منجر به افزایش میانگین دمای زمین و سطح اقیانوس ها شده است.

 در صد سال گذشته سیاره ما به طور غیر طبیعی حدود یک درجه سلسیوس گرم تر شده و اگر تمهیدات جهانی برای مقابله با این پدیده صورت نگیرد در آینده دمای زمین بین دو تا سه و نیم درجه سلسیوس افزایش خواهد یافت و زنگ خطری برای تمام ساکنان کره زمین خواهد بود و ایران را نیز شامل می شود.

تغییرات اقلیمی در دهه های اخیر بسیاری از کشورها را در مناطق مختلف جهان، با بحران مواجه کرده است.

روند افزایش دمای کره زمین (گرمایش جهانی) یک معضل و بحران بزرگ است که محیط زیست را با خطر جدی مواجه کرده است.

 رشد صنایع، مصرف بیش از اندازه سوخت های فسیلی، افزایش جمعیت جهان، تغییرات کاربری اراضی، همه منجر به تشدید و افزایش غیر طبیعی دمای جهان شده است و نتیجه آن خشکسالی و کمبود آب است؛ در واقع این مخاطره مختص ایران نیست و تمام دنیا را با مشکل مواجه می کند.

در کشور ما این پدیده بیشتر در منطقه زاگرس مشهود است، در این منطقه کاهش همزمان بارش و افزایش دما- که ریشه در گرمایش جهانی دارد- به یقین  نتایج منفی در زندگی و معیشت مردم به ویژه بخش کشاورزی خواهد داشت و این پدیده جهانی با توجه به شدت و ضعف آن و عناصر اقلیمی و شرایط اقلیمی و وسعت هر کشور متغیر است ولی اجتناب ناپذیر.

 در اینجا باید گفت: خشکسالی به طور آنی ظهور نمی کند بلکه ممکن است سال ها  طول بکشد تا ایجاد شود و طبیعی است که خشکسالی به طور آنی نیز از بین نمی رود، که باید با تمهیدات علمی و انطباق با این معضل  روبه رو شد.

گفتنی است: میان خشکی و خشکسالی تفاوت وجود دارد. خشکی یک پدیده ذاتی و مربوط به یک ناحیه است و قابل تغییر نیست ولی خشکسالی یک پدیده موقت است که امکان بروز و ظهور آن در هر اقلیمی وجود دارد.

انواع خشکسالی:

خشکسالی کشاورزی که در آن بارندگی نباشد و از آب های سطحی نیز نتوان استفاده کرد؛ خشکسالی هواشناسی که در آن بارش از حد نرمال کمتر است؛ خشکسالی هیدرولوژیکی که سطح رودخانه ها به علت کمبود بارش پایین می آید و خشکسالی اجتماعی- اقتصادی، که بعد از دوره طولانی خشکسالی هواشناسی و هیدرولوژیکی به وجود می آید.

 به هر روی، هم اکنون ما با پدیده گرمایش جهانی مواجه هستیم و خشک ترین سال را در ۵۰ سال اخیر تجربه می کنیم.

 ذخایر آبی در مخازن سدهای ما در سال آبی جاری نسبت به سال آبی پارسال ۲۹ درصد کاهش یافته است و این موارد نتیجه سال ها خشکسالی و کمبود بارش و تهی شدن آب سفره های زیر زمینی و کاهش آب های سطحی و غیره است و در کوتاه مدت قابل جبران نیست که می بایست با برنامه جامع و کامل و همچنین انطباق با این شرایط، با این مخاطره برخورد کردد.

می توان با  استفاده از روش بیولوژیک برای جلوگیری از فرسایش خاک و هدر رفتن آب و نیز ذخیره آب، لایروبی های به موقع و مستمر و هدایت آب های روان، آموزش و فرهنگ سازی در استفاده از آب، آبیاری نوین و مدرن، استفاده از بذر دیم برای کشاورزی و مدیریت بهینه آب، با این معضل روبه رو شد.

 بدیهی است نظرات علمی و تخصصی کارشناسان در این موضوع، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

به امید آینده ای روشن و درخشان برای کشور و نیز سربلندی و توفیق برای ملت ایران.

برزو فرامرزی– دکترای اقلیم شناسی