۲۲ امرداد روز تشکل ها و مشارکت های مردمی است.

 با توجه به‌ اینکه تشکل‌ها در جلب مشارکت‌ آحاد جامعه برای هموار سازی مسیر توسعه اقتصادی، اجتماعی کشور نقش موثری دارند، قابلیت نهاد سازی و تشکل گرایی یکی از شاخص‌های پیشرفت است.

 بنابر این، توسعه تشکل‌ها در تمام زمینه ها، به ویژه در حوزه تعاون یک ضرورت است. تشکل‌های تعاونی برای رشد و توسعه اقتصادی و تشکل های تسهیلگر برای پشتیانی از تعاونی ها.

  تعاونی

فعالیت ۹۷ هزار تشکل تعاونی در کشور نشان دهنده وجود پتانسیل و ظرفیت کم نظیر جلب مشارکت های مردمی برای انجام فعالیت هاي اقتصادي و اجتماعی در قالب تشکل های تعاونی است‌. به طور متوسط سالانه بیش از ۵ هزار تشکل تعاونی در کشور به ثبت رسیده اند و این تایید می کند که بخش تعاونی در حوزه تشکل سازی عملکرد قابل دفاعی دارد.

 اتاق تعاون

اتاق های تعاون تشکل های بی بدیلی هستند که می توانند در تقویت و توسعه تعاونی ها نقش کلیدی داشته باشند. اتاق تعاون ایران در قانون جایگاه رفیعی دارد و عضویت آن در شوراها و مجامع ملی فرصتی را فراهم کرده است که این تشکل ملی ظرفیت بزرگی برای پیگیری برنامه های توسعه ای بخش تعاونی داشته باشد و زمینه را برای تشکل سازی در این بخش مهیا و تسهیل کند.

از سال ۱۳۷۳ یعنی پس از گذشت ۲۸ سال از تاسیس اتاق تعاون مرکزی جمهوری اسلامی ایران تا کنون، فقط در مراکز استان ها و سه تا چهار شهرستان اتاق های تعاون شکل گرفته اند و تنها ۸ درصد تعاونی های کشور عضو اتاق تعاون هستند. این درحالی است که قانون منعی برای ایجاد تشکل‌های شهرستانی در قالب اتاق تعاون ندارد و آیین نامه آن نیز به تصویب مجمع نمایندگان اتاق تعاون ایران رسیده است.

 به نظر می رسد ایجاد تشکل‌های اتاق شهرستانی می تواند به مشارکت گسترده تر تشکل‌های تعاونی در اقتصاد منطقه ای و ملی کمک کند و لازم است به آن توجه بیشتری شود.

 اتحادیه ها

کمک به برقراری ارتباط و همکاری متقابل میان تعاونی‌ها و بین آن‌ها و مردم و دولت و تامین نیازهای مشترک و بازاریابی و خرید و فروش و صادرات و واردات تعاونی‌های عضو، کلیدی ترین مسوولیت‌های اتحادیه‌های تعاونی هستند. بنابر این در صورت تاسیس تشکل در قالب اتحادیه‌ها و انجام این وظایف، در بخش تعاونی رونق ایجاد خواهد شد.

طبق آمارهای وزارت تعاون ۶۱۳ اتحادیه در کشور فعال هستند که ۵۲۰۰ عضو دارند یعنی در هر اتحادیه به طور متوسط ۸ تعاونی عضویت دارند. در حالی که با توجه به نقش و جایگاه و وظایف بسیار حیاتی اتحادیه‌ها در توسعه بخش تعاونی، به نسبت تعاونی‌های فعال باید هر اتحادیه به طور متوسط ۱۵۵ تعاونی عضو می‌داشت.

وقتی از ۹۷ هزار تعاونی فعال فقط ۵۲۰۰ تعاونی در اتحادیه‌ها عضو هستند این آمار بسیار ناامید کننده است. وقتی فقط کمی بیش از ۵ درصد تشکل های تعاونی‌ در اتحادیه‌ها عضویت دارند یعنی برای نهاد سازی و تشکل گرایی در قالب اتحادیه در بخش تعاونی خوب عمل نشده است. اینکه چرا تعاونی‌ها انگیزه ای برای تشکیل اتحادیه یا عضویت در اتحادیه‌های موجود ندارند نیاز به بررسی جدی دارد.

 خانه تعاونگران

تنها سازمان مردم نهاد رسمی و فعال در حوزه تعاون است که در سال ۱۳۸۷ تاسیس شده و علاوه بر مراکز استان ها در ۶ شهرستان نیز دارای نمایندگی فعال است. این تشکل که با هدف سرعت بخشیدن به توسعه بخش تعاونی تاسیس شده است، تلاش می‌کند در کنار توانمند سازی تشکل‌های بخش تعاونی اعم از تعاونی‌ها و اتحادیه ها هم صدای آنها را به مسوولین برساند و هم نگاه جامعه را به‌ آنها معطوف کند.

علاوه بر این با ایفای نقش دیده بانی اجرای قوانین و برنامه های توسعه ای برای تشکل‌های تعاونی توسط دولت را رصد کند‌. بدیهی است وجود تشکل‌های مشابه می تواند در کنار اتاق های تعاون قدرت چانه زنی برای پیگیری مطالبات تعاونی‌ها از دولت را افزایش دهد. بنابر این تقویت و حمایت این گونه تشکل‌ها توصیه می شود.

 انجمن علمی تعاون

تنها انجمن علمی رسمی و فعال در بخش تعاونی است که به عنوان یک تشکل دانش محور تلاش می کند زمینه گسترش فعالیت های پژوهشی و علمی را در حوزه تعاون فراهم کند. با توجه به کم رنگ بودن جايگاه تحقيق در تشکل‌های تعاونی،  رویکرد پژوهشی این تشکل می تواند در کارآمدی بخش تعاونی نقش موثری داشته باشد.

تکثر و تعدد تشکل‌های پشتیبان بویژه تشکل‌های تخصصی موجب ثبات و پایداری تعاونی‌ها را فراهم می کند. تعاونگران در صورتی می‌توانند از حقوق خود حمایت کنند که خرد و تجربه جمعی خود را در حل مشکلات به کار گیرند و تشکل ها و  سازمانهای منسجم، مسوول، علاقه مند و دلسوز داشته باشند.

 بنابر این نهاد سازی و نهادگرایی در بخش تعاونی یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت اجتناب ناپذیر است و لازم است مدیران تشکل های تعاونی تقویت این نهادها را در دستور کار خود قرار دهند و حضور و عضویت در آنها را جدی بگیرند.

 علی حسین شهریور

 دبیرکل خانه تعاونگران ایران