شناخت پتانسيل‌هاي اقليمي، بعنوان يکی از مهمترين ارکان توسعه، پايه غالب برنامه‌ريزي‌هاي محيطي است. در دنياي کنوني گفتمان انرژي، تامين و مصرف آن از برجسته‌ترين موضوع‌هاي پيشروي بشراست. با توجه به محدودیت منابع انرژی‌های تجدید ناپذیر بر روی زمین و بکارگیری بی‌رویه از سوخت‌های فسیلی که آلودگی‌های زیست محیطی بسیاری را به دنبال داشته است، اهمیت منابع انرژی جایگزین که سالم‌تر و مطمئن‌تر باشند به خوبی مشخص است.

هر چند تعاریف متفاوتی از انرژی‌های تجدیدپذیر وجود دارد، اما به بیان کلی به آن دسته از منابع انرژی گفته می‌شوند که پس از یک دوره زمانی معین امکان بازگشت به طبیعت را داشته باشند. دوره زمانی می‌تواند چند روز تا چندین سال باشد.

سوخت‌های فسیلی که برای تولید دوباره به میلیون‌ها سال زمان نیاز دارند در این دسته قرار نمی‌گیرند. در برابر انرژی‌هایی چون خورشید، زیست توده‌ها، باد، آب، موج، جزر و مد، سوخت‌های زیستی و غیره که به وسیله فرایندهای طبیعی طی مدت زمان به نسبت کوتاهی باز تولید می‌شوند، از جمله انرژی‌‌های تجدید پذیرند. در این میان، در دنیایی که ما در آن زندگی می‌کنیم، خورشید بزرگترین منبع انرژی است.

انواع انرژی‌های موجود در مقایسه با انرژی خورشید ناچیزند و منشاء اغلب آنها انرژی خورشید است. انرژی خورشیدی در مقایسه با سایر انرژی‌ها مزایای بسیاری دارد. مهمترین مزیت آن لایزال بودن آن است. مزیت دیگر انرژی خورشیدی آلوده نکردن محیط زیست است. در حالی که استفاده از سوخت های فسیلی علاوه بر خطر اتمام این سوخت ها تولید گاز های سمی و آلودگی هوا، آب و زمین، افزایش دمای کره ی زمین را به دنبال دارد. که گرم شدن کره ی زمین به نوبه خود باعث مسائل متعددی چون آب شدن یخ ها در قطب ها، تشدید تناوب طوفان ها و سیل ها، بهم خوردن اکوسیستم های طبیعی می شود. برای کاهش آلودگی های مختلف ناشی از مصرف سوخت های فسیلی و استفاده بهینه از نفت و گاز در زمینه صنعتی، لازم است به انرژی خورشیدی که منبعی لایزال، پاک و سازگار با محیط زیست است، توجه بیشتری شود.

مهار کردن و استفاده از منبع عظیم انرژی خورشیدی مستلزم شناخت و آگاهی از کمیت و ماهیت آن و عوامل جغرافیایی و اقلیمی موثر در شدت تابش خورشیدی در هر منطقه است. این گونه اطلاعات نه تنها در طراحی و ارزیابی سیستم هایی که با انرژی خورشیدی کار می کنند، مورد استفاده قرار می گیرد، بلکه در زمینه های مختلف اقلیم شناسی، هوا شناسی، زیست شناسی، کشاورزی، معماری و تاسیسات نیز کاربرد دارد. بنابر این قبل از اجرای پروژه های بهره برداری انرژی خورشیدی، باید به ارزیابی پارامترهایی که در میزان تابش خورشیدی دخالت دارند، پرداخت.

از عواملی که در میزان تابش خورشید می توان به  آنها اشاره کرد عبارتند از : عوامل جغرافیایی مانند طول و عرض جغرافیایی، ارتفاع از سطح دریا، زاویه تابش خورشید و عناصر هوا شناسی مانند تغییرات دمای روزانه، رطوبت نسبی، مقادیر ابر موجود در آسمان، ساعات آفتابی و سرعت و جهت باد در طول روز در میزان تابش خورشیدی .پس از اطلاع از عوامل و عناصر فوق، قدم بعدی در برنامه ریزی برای استفاده از انرژی خورشیدی، پتانسیل سنجی منطقه با توجه به داده های اقلیمی است. که از دو طریق میسر است: اندازه گیری مستقیم انرژی خورشید واستفاده از مدل های موجود برای تخمین انرژی خورشیدی .

امروزه می دانیم که استفاده از انرژی پاک خورشیدی دارای مزایای قابل توجهی از قبیل کاهش آلودگی محیط زیست، تامین انرژی حرارتی و الکتریکی و دیگر موارد خواهد بود. سیستم های انرژی خورشیدی، فناوری های جدیدی هستند که برای تامین گرما، آب گرم الکترسیته و حتی سرمایش منازل مسکونی، مراکز تجاری و صنعتی به کار می روند. در بسیاری از مناطق جهان می توان با استفاده از تکنولوژی های حرارتی - خورشیدی در مساحت یک کیلومتر از زمین 100 تا 300  گیگا بایت وات ساعت الکترسیته خورشیدی تولید نمود.

این مقدار معادل تولید سالانه ی نیروگاه های متداول فسیلی، زغال سنگ یا گازی با ظرفیت 50 مگا وات در بار متوسط است. انرژی خورشیدی یکی از منابع تجدید پذیر و از مهم ترین آنها می باشند. میزان تابش انرژی خورشیدی در نواحی مختلف کره ی زمین به عوامل دیگری  از جمله  شرایط اقلیمی منطقه، جهت ناهمواری ها، پوشش گیاهی وغیره بستگی دارد.

این میزان تابش در نواحی مختلف جهان متغیر بوده و در کمربند خورشیدی زمین بیشترین مقدار راداراست. کشور ایران نیز در نواحی پر تابش واقع است ودرمطالعات نشان می دهد که استفاده از تجهیزات خورشیدی در ایران مناسب بوده و می توان بخشی از انرژی مورد نیاز کشور را تامین کند. ایران کشوری است که به گفته ی متخصصان این فن، با وجود 300 روز آفتابی دربیش از دو سوم آن و متوسط تابش 5/5-5/4 کیلو وات ساعت بر متر مربع در روز یکی از کشورهایی با پتانسیل بالا که در زمینه انرژی خورشیدی معرفی شده است.

برخی از کارشناسان انرژی – خورشیدی گام را فراتر نهاده و در حالتی آرمانی ادعا می کنند که ایران در صورت تجهیز مساحت بیابانی خود به سامانه های دریافت انرژی تابشی می تواند انرژی مورد نیاز بخش های گسترده ای از منطقه را نیز تامین و در زمینه صدور انرژی برق فعال شود. باتوجه به این موارد لازم وضروری است که از این منشائ انرژی تا حدامکان بهره برداری کردوامکانات علمی کشور را دراین راه هرچه بیشتر وسریعتر بکار انداخت و ترویج علمی برای داشتن این انرژی  پاک را در اولویت گذاشت و تحولی بزرگ در تولید انرژی ایجاد نمود چرا که ایران سرزمین ثروت های خدادادی است و بایستی پتاسیل های موجود را به فعل درآورد. تنوع اقلیم ایران رویکردتولید انرژی نو و پاک را می طلبد.

به امید آینده ای روشن و آفتابی برای همه پیشگامان علم ودوستداران دانش.

برزو فرامرزی- دکترای اقلیم شناسی در برنامه ریزی محیط