گسترش آثار و عوارض فشار کار در فصول گرم از موضوعات با اهمیت حوزه ایمنی و بهداشت شغلی است. به نحوی که در سال ۲۰۲۴ ILO دستور کار کنفرانس‌های ایمنی را با محور «نقش تحولات آب و هوایی بر کار» نامگذاری کرده است.

به گزارش خبرنگار ایلنا، بحث گرمازدگی و آسیب نیروی کار به دلیل فعالیت جسمانی در شرایط گرمی هوا همه‌ساله در آستانه فصول گرم سال به یکی از موضوعات مهم در حوزه شرایط کاری کارگران کشور (به ویژه در مناطق جنوبی و ساحلی) بدل می‌شود.

افزایش تعداد تلفات و جان باختگان و آسیب‌دیدگان ناشی از گرمازدگی و فعالیت در دمای بین ۴۵ تا ۵۰ درجه آن هم در محیطی که معمولا رطوبت بالای ۶۰ درصد دارد، یکی از مشکلات عمده نیروی کار مناطق جنوبی کشور به ویژه در فصل گرماست. در سال ۱۴۰۲ میزان گرما در برخی استان‌ها به حدی رسید که برخی کارگاه‌ها در استان خوزستان و همچنین کار در کل واحدهای عسلویه و استان بوشهر در نیمه مردادماه چند روز تعطیل شدند.

همچنین گزارش ها از حوادث کار سال ۱۴۰۱ حاکی از مرگ ۵ کارگر طی سال در اثر گرمازدگی بود که تصویر یکی از آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی میان کاربران عادی نیز دست به دست شد.

البته موضوع گرمای زمین و گسترش آثار و عوارض فشار کار در فصول گرم در همه جهان از موضوعات با اهمیت حوزه ایمنی و بهداشت شغلی است. به نحوی که در سال ۲۰۲۴ سازمان جهانی کار، دستور کار کنفرانس‌های ایمنی را با محور «نقش تحولات آب و هوایی بر کار» نامگذاری کرد.

گزارش سازمان جهانی کار در سال ۲۰۱۹ می‌گوید: اگر دما به بالای ۳۵درجه برسد، عملکرد و توانایی‌های فیزیکی کارگر را محدود می‌کند و اگر به بالای ۳۹درجه برسد، می‌تواند به خستگی ناشی از گرما به‌طور مداوم و در نهایت «مرگ کارگر» ختم شود. وقتی دما افزایش پیدا می‌کند، چیزی که اتفاق می‌افتد این است که بدن نمی‌تواند این گرمای اضافه را تحمل کند؛ چیزی که آن را با نام استرس گرمایی یا فشار گرما می‌شناسند.

*ضررهای اقتصادی ناشی از افزایش دما در حال رشد است

این سازمان می‌گوید: در نتیجه افزایش دما، ساعات کار جهانی، عمدتاً در بخش‌های کشاورزی و ساخت‌وساز، کاهش یافته است. براساس محاسبات ILO ضررهای اقتصادی ناشی از افزایش دما در حال رشد است. در سال ۱۹۹۵ استرس گرمایی چیزی در حدود ۲۸۰ بیلیون دلار ضرر اقتصادی زده است. ILO پیش‌بینی می‌کند این عدد در سال ۲۰۳۰ تا ۴/۲ تریلیون دلار افزایش خواهد یافت. بیشتر این زیان‌ها در کشورهای با درآمد کم اتفاق خواهد افتاد.

به‌علاوه ILO می‌گوید: در اثر فاجعه آب‌وهوایی حدود ۸۰ میلیون نفر، عمدتاً در بخش کشاورزی، امکان کار را در اغلب فصول سال و در برخی مناطق از دست خواهند داد.

متخصصان تغذیه و پزشکی می‌گویند: در زمان‌هایی که فرد ممکن است در زیر نور آفتاب و در شرایط گرم مشغول به کار شود، لزوما هر فرد حداقل باید روزانه ۸ لیوان آب بنوشد. علاوه بر این ترجیح این است که از البسه مناسب، با آستین‌های باز که امکان عبور هوا از آن ممکن است، فعالیت انجام شود و رنگ لباس کار نیز ترجیحاً روشن باشد. مصرف آب میوه و سبزیجات برای حفظ و ماندگاری آب بدن نیز توصیه شده است. با این وجود در سال‌های گذشته بسیاری از این موارد برای کارگران نقض می‌شد.

در ایران تا پیش از کارزار ۱۰-۲۰ کارگران پیمانی نفت و گاز و به ویژه پیمانکاران مستمر کار عسلویه، شرایط نگهداری و اسکان کارگران و حمل و نقل نیروی کار، شرایط بغرنجی داشت. همچنین دیگر واحدهای تولیدی مثل نفت، سیمان، کشتیرانی و باراندازهای بنادر و گمرکات و برخی صنایع مثل فولاد، در جنوب کشور شرایط کاری و شغلی بسیار سختی را در فصول گرم از سر می‌گذراندند. عدم وجود امکاناتی مثل استحمام ضروری هر روزه به منظور بازشدن منافذ تنفس پوست که منجر به آسیب‌هایی مثل گرمازدگی می‌شد و همچنین مشکلات تنفسی بخاطر بالارفتن درجه رطوبت هوا، از جمله مشکلات نیروی کار شاغل در این محیط‌ها بود.

*"انتقال زمان کار و شیفت‌ها به ساعات خنک‌تر روز"

به رغم تاکیدات سازمان جهانی کار مبنی بر «انتقال زمان کار و شیفت‌ها به ساعات خنک‌تر روز»، «کاهش ساعت کار در روزهای بسیار گرم» و اجرای پیش‌بینی‌های مربوطه برای مقابله با گرمازدگی» و…، هنوز برخی پیمانکاران به اجرای این موارد بی‌توجه هستند. برخی رشته‌های خاص کار در صنایع جنوب کشور (به ویژه در حوزه نفت، گاز، پتروشیمی و فولاد) نیز بیش از سایر گروه‌ها در این شرایط آسیب می‌بینند.

یکی از موارد خطرناک، بخش تعمیرات پالایشگاهی و پتروشیمی و تاسیسات کارخانه‌های تولید فلزات جنوب کشور است که گاه فشار کار آن در شرایط گرما، باعث شده تا قلب کارگر از کار بایستد؛ به ویژه اینکه این دسته از کارها را ضرورتاً نمی‌توان به ساعات دیگری موکول کرد.

طبق بخشنامه مصوب هشتم اسفند سال ۱۳۷۸ سازمان امور اداری و استخدامی درباره تشخیص مشاغل سخت و زیان‌آور به شماره ۱/۱۵/۵۲۱۴ و ماده سوم این بخشنامه، محیط‌های نامتعارف (که گرمای زیاد یا سرمای بیش از حد از موارد آن هستند) برخی مشاغل در این محیط‌ها «خسته کننده» و دارای شرایط سخت و زیان‌آور محسوب می‌شوند. طبق این بخشنامه اگر از وسایل مناسب در کار استفاده نشود، گروه سوم سخت و زیان‌آور مشمول کلیه مشاغلی است که در محیط‌های نامتعارف انجام می‌شوند. برای خروج از سختی و زیان آوری کار، شاغل در این شرایط باید یک دوم ساعات کار موظف را انجام دهد.

همچنین مطابق با آیین نامه فوق العاده سختی شرایط محیط کار و نوبت کاری مصوب سال ۱۳۶۶ هیات وزیران، در ماده ششم این آیین نامه درباره زمان‌های کار نامتعارف می‌خوانیم: زمان‌های غیرمتعارف در مناطق بد آب و هوا باید دارای شرایط کار چرخشی باشد: ۱) سه نوبتی چرخشی {صبح تا عصر، عصر تا شب، شب تا صبح} ۲) دونوبتی چرخشی منظم (صبح تا عصر، شب تاصبح) ۳) دو نوبتی منظم (عصر تا شب و شب تا صبح) ۴) یک نوبتی دائم (عصر تا شب یا شب تا صبح).

از سوی دیگر، طبق آیین نامه فوق العاده بدی آب و هوا مصوب سال ۱۳۷۲ هیات وزیران، کلیه نقاط استان‌های بوشهر و هرمزگان که از نظر صنعتی اهمیت دارند، در منطقه درجه چهار آب و هوایی، و استان خوزستان و ایلام در منطقه سه قرار دارد که در مقایسه با اغلب استان‌های دیگر، نشان دهنده شرایط صعب المعیشه نیروی کار در این محیط‌ها هستند.

*کار در شرایط گرمای سخت تعطیل نمی‌شود

در این میان کارگران و فعالان کارگری بر این باور هستند که باوجود پیشرفت‌های صورت گرفته طی چهار سال اخیر در حوزه توجه به موضوع حساس گرمازدگی، همچنان برخی استانداردهای ضروری کار در شرایط سخت فصول گرم، در کارگاه‌ها رعایت نمی‌شود.

یکی از کارگران فعال گروه ملی فولاد ایران و از نیروهای تعمیرات و مکانیک مجموعه درباره شرایط کار در خوزستان و اهواز می‌گوید: ما کارگران فولاد در محیط کار در فصول گرم در شهر اهواز، البته در محیط سرپوشیده هستیم اما گرمای هوا روی کار نیروهایی که در داخل سوله در حال کار با فولاد هستند، اثر می‌گذارد. گرمای هوا در شهر اهواز در فصول گرم سال گاه روی ۵۰ درجه بالای صفر می‌ماند و گاه به ۵۵ درجه نیز می‌رسد. این درحالی است که رطوبت هوا ۷۰ درصد می‌رسد که تنفس را نیز سخت می‌کند.

سیدعلی موسوی درباره شرایط کار در کارخانجات فولاد خوزستان گفت: فولاد صنعتی است که برای کارگاه فولاد با دمای بالای ۱۵۰۰ درجه وارد خط می‌شود و برای اینکه وارد بخش‌ها شود، مرتب آب روی این فولاد ریخته می‌شود و این باعث می‌شود رطوبت هوا به ۹۰ درصد رسیده و احساس گرما بیشتر شود.

ما در تولید فولاد بخشی به نام QTV داریم که در آن هم‌زمان با نورد شدن میلگرد، باید برای شکل دهی آب با فشار زیاد باید روی آن ریخته شده و داخل خط شود. خود بخش QTV رطوبت نزدیک به ۱۰۰ درصدی نیز دارد که کار را مشکل‌تر می‌کند.

او با بیان اینکه «در گذشته در بخش تولید فولاد ما نیز موارد آسیب ناشی از گرمازدگی داشتیم» گفت: با این وجود بسیاری از بخش‌های تولید و کار در ساعات روز متوقف نشده و کار ادامه دارد. برای مثال در بخش تعمیر و نگهداری و در زمان اورهال، مکانیک‌ها و تعمیرکنندگان دستگاه‌ها کار خود را در طی روز متوقف نمی‌کنند.

این فعال کارگری با اشاره به علت این اتفاق، بیان کرد: مسئله این است که شرکت‌های بزرگ فولادی به خاطر کمبود و ناترازی برق ناگزیر از این هستند که یکماه از سال کار نکنند و تعمیر و نگهداری را دقیقا در همان ماه خاص تیر یا مرداد در تابستان انجام می‌دهند که گرما در اوج خود قرار دارد و کار فشرده بخش تعمیر و نگهداری به خاطر گرما قطع نمی‌شود.

البته این روزها به دلیل مطالبه‌گری و پیگیری کارگران رسمی و پیمانی پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌های بزرگ، وضعیت این بخش بهبود نسبی یافته اما مشکلاتی کماکان وجود دارد.

 رئیس هیات مدیره انجمن صنفی کارگران پالایشگاه چهارم پارس جنوبی در این باره توضیح می‌دهد: در بخش کارهای مستمر پیمانکاری شاهد آن هستیم که در حوزه بهبود شرایط کار در گرما، تغییرات مثبتی در سال‌های اخیر رخ داده است، اما در بخش مشاغل غیرمستمر پیمانی و کارهای فصلی پیمانکاری‌ها هنوز آن نظارت و رسیدگی وجود ندارد و امکان وقوع حادثه در ابعاد محدودتر وجود دارد.

* گرما یکی از فاکتورهای مهم برای ایمنی کار درجنوب کشور است

حشمت الله سلیمانی تصریح کرد: درباره کارهای مستمر، مباحث ایمنی و بهداشت زیرنظر بازرسان و کارفرما به خاطر حساسیت کار رعایت می‌شود. امکان چک کردن در پروژه‌های مستمر به دلیل اینکه زمان شروع و پایان پروژه مشخص است و بازرسی‌ها دقیق‌تر انجام می‌شود، حوادث کمتری را شاهد هستیم. افسر ایمنی معمولا درموقعیت کار حضور دارد. گرما یکی از فاکتورهای مهم برای ایمنی کار درجنوب کشور است.

سلیمانی تاکید کرد: ما یک بازه زمانی به نام اورهال یا تعمیر و جابه‌جایی قطعات داریم. برای مثال بخشی از یک فاز پتروشیمی یا پالایشگاه را از مدار خارج می‌کنیم و بخش‌ها و قطعات آن را تعمیر و بروزرسانی می‌کنیم. از آنجا که حجم کار در این مدت بالاست و حجم جدیدی از نیروی کار در این مدت به مدار اضافه می‌شود، جمعیت بالا و فشار کاری در شرایط گرم بدون امکان تعطیلی کار ادامه دارد. گاهی در این شرایط در کارهای مستمر هم آسیب دیدگی به دلیل گرمازدگی داریم.

این عضو هیات مدیره انجمن صنفی کارگران پالایشگاه چهارم پارس جنوبی گفت: معمولاً امکاناتی که در گذشته موجب آسیب و یا مرگ فرد گرمازده می‌شد، در اغلب فازهای پالایشگاهی و پتروشیمی جنوب ایجاد شده است. آمبولانس آماده، بازرسی مرتب افسر HSE، رساندن مرتب آب به نیروها و همچنین استحمام روزانه در دستور کار قرار گرفته است.

همچنین پس از اجتماعات سال ۱۴۰۱ بسیاری از نیروها، شاهد آن بودیم که مشکلاتی مانند فقدان وسیله ایاب و ذهاب استاندارد و بدون کولر، فقدان وسایل سرمایشی مناسب در محل اسکان کارگران و لباس‌های غیراستاندارد برای کار در شرایط گرم حل شده است.

وی با تاکید بر این موضوع که مشکلات کارگران با کارفرمایان پیمانکاری که کار فصلی و غیرمستمر می‌کنند، کماکان ادامه دارد، اظهار کرد: هنوز رسیدگی‌های کافی مثل نظارت بر زمان اجرای کار و همچنین تامین آب میوه‌ هایی که می‌توانند بدن را خنک کرده و آب را در بدن کارگر حفظ کنند، در دستور کار قرار نگرفته که این مشکلات نیز باید حل شود.