این کارشناس فرهنگ عامه و منتقد ادبی در جلسه نقد و بررسی کتاب «افسانه‌های پهلوانی ایران» نوشته حسن ذوالفقاری و بهادر باقری که به همت قطب علمی فردوسی و شاهنامه دانشگاه فردوسی مشهد و به صورت لایو در اینستاگرام برگزار شده بود، در رابطه با موضوع ژانرشناسی اظهار کرد: چند سالی بیشتر نیست که ادبیات عامه جزء درس‌های دانشگاهی شده و گرایش ادب عامه در چند دانشگاه به وجود آمده است، پس طبیعی است که موضوع تخصصی ژانرشناسی به عنوان یک موضوع جدی وارد ادب عامه یا فولکلورشناسی ایران نشده، اگرچه این موضوع درباره کل ادب عامه مهم است، اما به ویژه درباره داستان‌ها اهمیت دارد، چون داستان در ادب عامه ایران بر خلاف ادب رسمی ما بسیار متنوع است.

به گزارش حبیب خبر به نقل از ایسنا، وی افزود: در ادب رسمی عمده داستان‌های مهم ما منظوم هستند و به جز لطیفه، حکایت‌های عارفان و داستان‌های انبیاء، داستان منثور در ادب رسمی نداریم، کتاب‌هایی مانند کلیله و دمنه، مرزبان نامه، سندبادنامه و سایر کتاب‌هایی از این قبیل قبل از این که به مفهوم اخص کلمه، داستان باشند، سیاست‌نامه هستند.

این منتقد ادبی تصریح کرد: کلیله و دمنه را به این دلیل به عربی ترجمه کرده‌اند که پندنامه‌ای برای خلفا باشد، سایر کتاب‌هایی که نام بردم نیز گرچه ظاهر داستان دارند اما پندنامه و سیاست‌نامه هستند و ابتدا و انتهای داستان در آن‌ها گفته شده است که این داستان به علت دریافت پند نوشته شده است.

جعفری خاطرنشان کرد: برخلاف ادب رسمی، در ادب شفاهی افزون بر لطیفه که امروز ژانر قالب در ادب عامه ماست، تعداد قابل توجهی داستان‌هایی در انواع دیگر وجود دارد و داستان‌هایی مانند داراب‌نامه را به صورت منظوم نداریم و این نوع داستان‌ها تعدادشان زیاد است اما فقط حدود ۵درصد آن‌ها منتشر شده است.

وی ادامه داد: این تعداد داستان در ادب عامه در هیچ جای جهان وجود ندارد، در سراسر اروپا داستان‌هایی شبیه به داراب‌نامه و سمک عیار که به داستان‌های قرون وسطی و رمان در آنجا معروف هستند، حدود ۶۰ داستان است، اما تعداد داستان‌هایی از این نوع در ادب فارسی که فقط فهرست شده‌اند بیش از ۶۰۰ داستان است که این موضوع قبل از هرچیز اهمیت سرزمین ایران را در ارتباط با داستان به طور ویژه می‌رساند.

جعفری در رابطه با اهمیت ایران در زمینه داستان گفت: ایران به دو جهت در زمینه داستان اهمیت جهانی دارد، اول به دلیل اینکه منشاء بسیاری از داستان‌هایی بوده که امروزه در سراسر جهان پخش هستند، علت بعدی این بوده که ایران پل ارتباطی بین غرب و شرق بوده است.

این منتقد ادبی در رابطه با کتاب «افسانه‌های پهلوانی ایران» بیان کرد: اهمیت این کتاب فوق‌العاده روشن است، در این کتاب موضوعات مختلفی که در داستان‌ها هستند مورد بررسی قرار گرفته‌اند که می‌توان به انواع کوه‌ها، درخت‌ها، شهرها، عیاری، جوانمردی، ویژگی‌ها و صفات پهلوانانه، توصیف و بررسی زنان و نقش آنها در داستان‌ها، بررسی نام‌ها از زاویه تیپ‌های اجتماعی، شاهزادگان، پیشه‌وران، پهلوانان و... اشاره کرد که در آن‌ها آدرس دقیقی نیز داده شده است و امروزه این کتاب این امکان را برای پژوهشگران فراهم می‌کند که یک مقاله یا چندین مقاله مستقل درباره موضوعوت مختلف بنویسند، با ارجاعات معینی که نویسندگان داده‌اند، بنابراین اهمیت کتاب روشن است.

وی افزود: این کتاب نخستین کتاب در این زمینه است و حتما دوستان نیز واقف هستند که هرکار نخستینی خالی از اشکالات نخواهد بود، در موضوع نام‌گذاری بهتر بود که عنوان افسانه برای کتاب انتخاب نشود، چون افسانه به ژانر معینی گفته می‌شود که عمدتا به لحاظ حجمی کوتاه هستد و عمدتا هم به زبان گفتاری نقل می‌شوند که از آن‌ها می‌توان به ماه پیشونی و نارنج و ترنج اشاره کرد.

جعفری تصریح کرد: تعدادی از داستان‌هایی که بررسی شده‌اند داستان‌های ادب عامه نیستند، اگرچه عنوان کتاب ناظر بر داستان‌های ادب نیست، اما از محتوای کتاب برداشت می‌شود که نویسندگان در نظر داشتند که داستان‌های ادب عامه را بررسی کنند.

وی عنوان کرد: تعدادی از داستان‌ها وجوه عشقی برجسته تری دارند؛ بنابراین در بین این داستان‌ها قرار نمی‌گیرند که می‌توان به فلک ‌نازنامه اشاره کرد، به نظرم جوهره اصلی هر داستان که باعث ایجاد گره اصلی داستان می‌شود را باید بررسی کنیم که عشق است یا پهلوانی است، در تعدادی از داستان‌ها این گره بر اساس مسائل عشقی به وجود آمده است، اگرچه وجوه پهلوانی دارند، اما موضوع عاشقانه آن‌ها برجسته تر است.

این کارشناس فرهنگ و ادب عامه ادامه داد: رستم نامه که بررسی شده، داستان مستقلی نیست و در دوره رواج چاپ‌های سنگی از دل طومارهای نقالی استخراج شده و به عنوان رستم‌نامه نامیده شده، البته اگر به عنوان طومار نقالی بررسی شود، اشکالی ندارد.

وی تشریح کرد: برخی از ویژگی‌های این داستان‌ها ویژگی‌های خاص داستان‌های پهلوانی نیستند، بلکه ویژگی‌های عام ادب عامه هستند که می‌توان به تکرار و استقلال اپیزودها اشاره کرد که در تمام داستان‌های ادب عامه اعم از عاشقانه، پهلوانی، سحرآمیز و ... وجود دارد و مخصوص داستان‌های پهلوانی نیستند.

جعفری خاطرنشان کرد: در بررسی عیاری خوب بود که به انحطاط عیاری در داستان‌های متاخر اشاره می‌کردند، تفاوت جادو در داستان‌های کهن ایرانی با داستان‌های متاخر که عمدتا از فرهنگ سامی متاثر هستند نیز خوب بود که بررسی می‌شد، رویین‌تنی نیز به عنوان ویژگی داستان‌های پهلوانی مطرح شده که به نظرم بهتر بود مطرح شود در برخی از داستان‌ها رویین‌تنی وجود دارد.

این منتقد ادبی افزود: با وجود تمامی مطالبی که عرض کردم کتاب «افسانه‌های پهلوانی ایران» از پژوهش‌های بسیار خوبی است که تاکنون صورت گرفته و امکان پژوهش در حوزه ژانرشناسی در حوزه داستان‌های ادب عامه را فراهم می‌کند و به نویسندگان این کتاب تبریک عرض می‌کنم.