یک انجمن محیط زیستی در خوزستان از اداره کل منابع طبیعی و آبخیرداری این استان به دلیل مالچ‌پاشی نفتی و کشتار جانوران و از بین بردن گونه‌های گیاهی، به مراجع قضایی شکایت و علیه آنها اعلام جرم کرده است.

مدیر انجمن مردم نهاد دیده‌بان جلگه سبز خوزستان چهارشنبه در گفت وگو با ایرنا درباره این شکایت توضیح داد: اداره کل منابع طبیعی خوزستان در یک هفته گذشته مالچ‌پاشی نفتی در منطقه «بیت کوصر» دشت آزادگان را آغاز کرده، این مساله باعث کشته شدن گونه‌های گیاهی و جانوری منطقه می‌شود که برخی از آنها بسیار نادر و در فهرست گونه‌های در معرض خطر جهانی ثبت شده اند.

شبنم قنواتی‌زاده افزود: اعلام جرم به دادستان دشت آزادگان ارائه شده و مستندات پرونده تهیه و نظر کارشناسان و متخصصان امر نیز در حال جمع‌آوری و ضمیمه شدن است.

به گفته وی در بازدید از عملیات مالچ‌پاشی منطقه «بیت کوصر» دشت آزادگان مستنداتی از جمله آلودگی گیاهان منطقه به مالچ نفتی، نابودی حشرات و جانوران تهیه شده، در این بازدید ۲ «آگامای سر وزغی اهوازی» که جزو گونه‌های حفاظت شده است و آلوده به مواد نفتی شده بودند را از منطقه گرفته و بعد از شستشو با کره حیوانی در ماسه‌زارهای اطراف اهواز رهاسازی کردند.

وی اضافه کرد: مالچ‌پاشی نفتی به رغم بارندگی‌های اخیر و پوشش گیاهی مناسب در این منطقه، به بهانه مبارزه با کانون‌های گرد و خاک و روندگی خاک، انجام شده که این عمل صرفنظر از اینکه جرم و برخلاف مصلحت همگانی بوده، هزینه هنگفتی را بر بیت المال تحمیل می‌کند.

قنواتی‌زاده با بیان اینکه منطقه دشت آزادگان زیستگاه گونه‌های خاص و در معرض انقراض است که باید حفظ شود تاکید کرد: منطقه «بیت کوصر» زیستگاه پرنده «خروس کولی دشتی» است که سه سال پیش برای اولین بار در دشت آزادگان مشاهده شده و امسال نیز حضور آن در منطقه ثبت شده است و با مالچ‌پاشی نفتی زیستگاه این گونه کاملا نابود می‌شود.

وی اظهار داشت: اداره کل منابع طبیعی معتقد است که شن‌های روان بحران زا و برای ساکنان اطراف آن خطرناک است و تنها راهکار مبارزه با آن مالچ‌پاشی نفتی است، در حالی که فعالان محیط زیست اعتقاد دارند زیستگاه شن‌زاری دارای گونه‌های خاص جانوری و گیاهی است، خطری برای مردم ندارد و جزو کانون های گرد و غبار به شمار نمی‌آید.

قنواتی‌زاده با بیان اینکه نمیتوان نسبت به فاجعه مالچ‌پاشی نفتی و نابودی زیستگاه‌ها سکوت کرد، افزود: طبق ماده ۶۶ آیین دادرسی کیفری، نهادهای زیست محیطی حق اعلام جرم، طرح شکایت، پیگیری پرونده در مراجع قضایی، حضور در جلسات و ارائه مستندات را دارند، همچنین بر اساس اصل ۵۰ قانون اساسی حفظ محیط زیست یک وظیفه همگانی است.

وی تاکید کرد: این انجمن در نظر دارد که شکواییه خود را پیگیری کرده و امید دارد که بتواند با استفاده از مستندات قانونی از مالچ‌پاشی نفتی در سایر زیستگاه‌های خوزستان از جمله شوش (که قرار است در آینده نزدیک مالچ‌پاشی در آن آغاز شود) جلوگیری کند.

قنواتی‌زاده در ادامه با انتقاد از مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست، گفت: توقف مالچ‌پاشی نفتی و ممانعت از نابودی زیستگاه‌ها، در اصل از وظایف این سازمان و اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان است و آنها با استفاده از ابزار قانونی به راحتی می توانستند، مانع مالچ‌پاشی نفتی شوند، اما این اقدام را انجام ندادند.

بر اساس این گزارش، در پی اعلام جرم انجمن دیده‌بان جلگه سبز خوزستان، دادگستری شهرستان دشت آزادگان به اداره حفاظت محیط زیست این شهرستان دستور داده است که موضوع را بررسی و ظرف ۲۴ ساعت نتیجه را اعلام کند.

تیرماه امسال نیز «انجمن دوستداران طبیعت و محیط زیست خوزستان» در اعتراض به تمدید مجوز باطل شده طرح انتقال آب از رودخانه کارون (کوهرنگ۳)، دومین شکایت خوزستانی‌ها علیه سازمان حفاظت محیط زیست را در مراجع قضایی به جریان انداخت. پیش از آن شورای هماهنگی تشکل‌های محیط زیست و منابع طبیعی به سبب صدور مجوز ویلاسازی در منطقه حفاظت شده «خائیز» علیه این سازمان اعلام شکایت کرده بود.

طبق اعلام، سایت کمیته ثبت پرندگان ایران، ۲۲ فرد خروس کولی ابروسفید (اجتماعی) Vanellus gregarious در منطقه «بیت کوصر» دشت آزادگان در تاریخ ۷ اسفند ۱۳۹۸ مشاهده و ثبت شده است. این گونه با بالاترین درجه حفاظتی در لیست سرخ جهانی (CR)  یعنی در معرض انقراض شدید هر ساله به این مناطق برای زمستان گذرانی می‌آید و به باور فعالان محیط زیست، اهمیت حفاظتی خروس کولی دشتی در حد یوزپلنگ آسیایی و درنای سیبری است، بنابراین حضور فقط همین یک گونه می‌تواند دلیل محکمی برای جلوگیری از مالچ پاشی نفتی باشد، هر چند دلایل مخالفت با مالچ پاشی فراوان است و حتی یک دلیل عقلانی برای آن وجود ندارد.

مالچ پاشی نفتی در منطقه بیت کوصر دشت آزادگان با وجود مخالفت فعالان محیط زیست، از هفته گذشته آغاز شده است. فعالان محیط زیست در اعتراض به مالچ پاشی نفتی روز جمعه، دومین تجمع خود را در این منطقه برگزار کردند. اولین تجمع چهارم اسفند ماه در مقابل ساختمان منابع طبیعی خوزستان برگزار شده بود.

اشرفی مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان ۶ اسفند ماه جاری با عقب نشینی از موضع قبلی خود مبنی بر توقف مالچ پاشی در دشت آزادگان، مالچ‌پاشی نفتی در ۸۰۰ هکتار از زمین‌های دشت آزادگان را اعلام کرد. وی که پیش از این از توقف مالچ پاشی در «بیت کوصر» دشت آزادگان به دلیل زیستگاه پرندگان و نزدیک بودن به منطقه حفاظت شده میشداغ، خبر داده بود، گفت که بعد از توافق با اداره کل منابع طبیعی، مجوز مالچ‌پاشی نفتی در این منطقه صادر شده است.

پیش از این و در بهمن ماه امسال بحث مالچ‌پاشی در منطقه «فکه» در دشت آزادگان که زیستگاه گونه آهوی کمیاب است، از سوی اداره کل منابع طبیعی استان مطرح و تجهیز کارگاه نیز انجام شده بود که با اعتراض فعالان محیط زیست و ورود سازمان حفاظت محیط زیست، از اجرای آن ممانعت شد. از حدود ۲ هفته پیش اما مالچ‌پاشی در منطقه «بیت کوصر» مطرح شد. «بیت کوصر» یکی از مهمترین زیستگاه‌های پرندگان زمستان گذر و گونه حمایت شده «هوبره» است. این منطقه رملی حاوی پوشش گیاهی غنی و تنوع زیستی خاص و بینظیر است. اشرفی مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان پیش از این گفته بود که هنوز مجوز مالچ‌پاشی در این منطقه صادر نشده و مالچ‌پاشی در زیستگاه‌های حساس و یا مناطقی که پوشش گیاهی مناسبی دارند، نباید انجام شود.

«مالچ» نوعی پوشش برای تثبیت شن‌های روان در مناطق بیابانی است. در خوزستان ۵۰ سال است که از نوع مالچ نفتی برای این کار استفاده می‌شود. عملیات مالچ‌پاشی در نیمه دوم سال، بعد از شروع باران‌های پاییزه که خاک رطوبت کافی به دست می‌آورد، آغاز می‌شود و بعد از آن نهال‌های کهور در منطقه کاشته می‌شود. اکنون ۶۳ هزار هکتار از شن‌زارهای خوزستان تغییر چهره داده و تبدیل به جنگل‌های دست کاشت «کهور پاکستانی» شده‌اند.

حدود ۱۰ سال است که کارشناسان و دوستداران محیط زیست نسبت به زیان‌های استفاده از مالچ نفتی در عملیات بیابان‌زدایی هشدار داده و خواستار جایگزینی روش‌های بی‌خطر شده اند. با راه افتادن کمپین #نه_به_مالچ_نفتی از سال گذشته، مالچ پاشی نفتی در مناطق حفاظت شده ممنوع شده اما فعالان محیط زیست خواستار توقف مالچ پاشی نفتی در خوزستان شده‌اند. تعدادی از فعالان محیط زیست نیز چهارم اسفند در تجمع مقابل ساختمان اداره کل منابع طبیعی خوزستان، نسبت به ادامه مالچ پاشی اعتراض کردند.

این در حالیست که عبدالرضا دانایی معاون اداره کل منابع طبیعی خوزستان گفته است: مالچ پاشی وظیفه‌ای است که به عهده ما گذاشته شده و حتی در صورت اعتراض فعالان محیط زیست، باید تعهدات خود را عملی کنیم. امسال ۲ هزار میلیارد ریال اعتبار برای مالچ‌پاشی، بیابان‌زدایی و نهالکاری به این اداره کل اختصاص داده شده است که برنامه داریم در شهرستان‌های شوش، دشت آزادگان و حمیدیه آن را هزینه کنیم.

پیش از این حسین آخانی گیاهشناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران در یادداشتی در کانال تلگرامی خود با عنوان «مرگ پاشی به اسم مالچ‌پاشی» گفته است: «واقعیت امر این است که مالچ‌پاشی هیچ‌گونه بنیان علمی ندارد. این موضوع از دوره قبل از انقلاب در ایران رواج پیدا کرد و باوجود اینکه هیچ‌گونه مشابه خارجی در هیچ جای دنیا ندارد اما، مورد استفاده قرار گرفت. در این روش، با استفاده از مالچ سیاه رنگ، روی سطح تپه‌های ماسه‌ای را می‎پوشانند و سپس به صورت مصنوعی و صرف هزینه‌های گزاف یکسری نهال می‌کارند.»

محمد درویش عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور نیز توقف استفاده از مالچ نفتی را مطالبه جدی و اول امروز فعالان محیط زیست دانسته و معتقد است: «وقت آن رسیده که با خاکپوش‌های نفتی خداحافظی کنیم.» به گفته وی، کانون‌های گرد و غبار باید مهار شوند اما نه با مالچ پاشی، برای تثبیت این کانون‌ها راه‌های خردمندانه‌تری همچون تثبیت بیولوژیک و قرق وجود دارد؛ در جایی مثل خوزستان و غرب کرخه اصلا نیازی به مالچ پاشی نیست و مساله با قرق حل می‌شود.

حسین لقمان عضو دیگر هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور همچنین معتقد است: « در حال حاضر شن‌های روان خطری جدی به شمار نمی‌آیند و با مدیریت حفاظتی و جلوگیری از ورود ماشین آلات و تردد به این مناطق می‌توان این عرصه‌ها را قرق کرد تا طبیعت خود را احیا کند و اصلا نیازی به اینهمه هزینه نیست. مالچ نفتی یک عنصر بیگانه است بنابراین پاشیدن آن در طبیعت مردود است، این روش از ۵۰ سال پیش ادامه داشته و باید حذف شود، در صحبت‌هایی با سازمان محیط زیست نیز بر حذف مالچ نفتی اتفاق نظر داشتیم.»