یک  عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سلامت مردان و بهداشت باروری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به مطالعات این مرکز در حوزه تشخیص و درمان سرطان پروستات،‌ عنوان کرد: در مطالعه اخیر تغییرات بیان ژنی در سه دسته بیماران مبتلا به سرطان پروستات با وضعیت متاستاز، بیماران هایپر پلازی (دارای تومورهای خوش خیم) و افراد سالم و همچنین اثر هورمون درمانی در تغییرات بیان چند ژن مرتبط با سرطان پروستات بررسی شد.

دکتر فرخنده پوراسماعیلی با بیان اینکه در کشورهای توسعه یافته سرطان پروستات بعد از سرطان پوست به عنوان دومین سرطان شایع در مردان و دومین عامل مرگ و میر بعد از سرطان ریه است،‌ عنوان کرد: همچنین بر اساس برخی آمارها، سرطان پروستات ششمین سرطان شایع و هشتمین علت مرگ و میر در اثر سرطان در مردان ایرانی است.

عوامل تاثیرگذار در بروز سرطان پروستات

این عضو هیات علمی دانشگاه با اشاره به شیوع این بیماری در ایران و سایر کشورها، بر اهمیت بررسی و مطالعه جنبه‌های مختلف این سرطان تاکید کرد و گفت: حدود ۵ درصد انواع سرطان‌ها ارثی است و در سرطان پروستات مستقل از منشا نژادی، احتمالا قوی‌ترین عامل خطر سابقه خانوادگی است.

وی عامل تأثیرگذار بعدی در بروز سرطان پروستات را سن بیان کرد و گفت: معمولا مشکلات خوش‌خیم پروستات از ۴۰ سالگی به بعد بروز پیدا می‌کند، اما از ۷۰ سال به بالا و با افزایش سن، بیماری‌های مرتبط با سرطان پروستات افزایش می‌یابد.

دکتر پوراسماعیلی با بیان اینکه علاوه‌بر نژاد و سابقه خانوادگی، عوامل هورمونی، رژیم غذایی و عوامل محیطی نیز در بروز این نوع سرطان تأثیرگذار است، افزود: علائم هشداردهنده دیگری که مردان باید از آن آگاه باشند، دشواری و تکرر ادرار، عدم توانایی در ادرار کردن، جاری‌شدن ضعیف ادرار، بی‌اختیاری ادرار، وجود خون در ادرار، درد مدام در پایین کمر و ناتوانی جنسی است.

روش‌های تشخیصی سرطان پروستات

این عضو هیئت علمی دانشگاه همچنین در رابطه با روش‌های تشخیصی سرطان پروستات، گفت: معاینه بیمار و لمس پروستات از طریق رکتوم،‌ آزمایش هورمونی از طریق اندازه‌گیری PSA (آنتی‌ژن اختصاصی پروستات)، بیوپسی از بافت پروستات و همچنین سونوگرافی، تجزیه شیمیایی ادرار و تصویربرداری MRI  از روش‌های موجود برای تشخیص این بیماری است.

این محقق در رابطه با دقت و قطعیت روش‌های تشخیص سرطان پروستات، گفت: بیوپسی از بافت پروستات روشی قطعی نیست؛ چراکه بافت پروستات هتروژن بوده و ممکن است برخی بخش‌ها درگیر و بخش دیگر وضعیت نرمال داشته باشد، لذا بیوپسی از یک قسمت پروستات ممکن است وضعیت سلامت فرد را به‌طور واقعی نشان ندهد. البته برای رفع این مشکل، بیوپسی از قسمت‌های مختلف بافت پروستات توصیه می‌شود که نمونه‌برداری‌های مختلف و متعدد از بافت پروستات با هزینه بالا و درد فراوان برای بیمار و همچنین طولانی شدن پروسه تشخیصی همراه است.

دکتر پوراسماعیلی در رابطه با آزمایش خون برای اندازه‌گیری آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) گفت:  قبلا افراد دارای PSA خونی ۴ نانوگرم بر میلی لیتر را سالم یا حامل خوش‌خیمی و افراد با PSA  بالای ۶ را مبتلا به سرطان پروستات می‌دانستند. در حال حاضر این روش نسبی است و اعتبار چندانی ندارد، چراکه در مواردی مشاهده شده که افرادی با PSA بالا به سرطان مبتلا نبوده و با دریافت دارو بهبود می‌یابند. بنابراین، PSA ارزش خود را به عنوان یک بیومارکر تشخیصی سرطان پروستات از دست داده است.

محققان به دنبال بیومارکری با حساسیت و اختصاصیت بالا برای تشخیص سرطان پروستات

این عضو هیات علمی دانشگاه با بیان اینکه هنوز بیومارکری با حساسیت و اختصاصیت بالا و روشی قطعی، ارزان، غیر تهاجمی و سریع برای تشخیص سرطان پروستات وجود ندارد، گفت: محققین بسیاری در سراسر دنیا به دنبال آن هستند که برای حذف سختی بیوپسی بافت لوکال از خون استفاده کنند و بتوانند با بررسی تغییرات ژنتیکی مرتبط با سرطان پروستات مبتنی بر ژنوم فرد مانند جهش‌ها یا پلیمورفیسم‌های ژنی و یا تغییرات بیان ژنی، بیومارکرهایی را معرفی کنند تا با انجام بیوپسی بافت مایع (نمونه خون) و آزمایش مولکولی، وضعیت بالینی افراد مبتلا به بیماری پروستات را تشخیص دهند.

جزئیات طرح پژوهشی مرکز سلامت مردان در  حوزه تشخیص سرطان پروستات

این محقق با اشاره به تحقیقاتی که در مرکز تحقیقات سلامت مردان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی صورت گرفته، عنوان کرد: در تحقیقات پیشین مشخص شده بود GSTP۱ وRASSF۱ دو ژنی هستند که با سرطان پروستات مرتبطند و مقدار این دو ژن در افراد متاستاتیک به شدت کاهش پیدا می‌کند؛ از طرفی مطالعات دیگر با تحقیق بر روی اپی ژنتیک مارکرهایی مانند DNMT۳A ,HDAC ,DNMT۳B مشخص کرده‌اند که این ژن‌ها باعث افزایش متیلاسیون و حذف استیلاسیون در ژن‌های تحت کنترلشان می‌شوند و لذا افزایش بیان آن‌ها در افراد متاستاتیک مشاهده می‌شود. اما هیچ‌یک از این تحقیقات بیان دو گروه ژن نامبرده را به‌طور همزمان و مقایسه‌ای در گروه بیماران و افراد سالم و نیز در گروه بیماران قبل از درمان هورمونی و پس از آن جهت دستیابی به یک الگوی احتمالی مولکولی شاخص مطالعه نکرده‌اند.

وی ادامه داد: با توجه به قطعی نبودن تشخیص با استفاده از دو ژن شناسایی شده در تحقیقات قبلی، تحقیقات جدیدی در دو مرحله صورت گرفت؛ در مرحله اول، در سه گروه از افراد شامل بیماران متاستاتیک، خوش‌خیم و سالم مقدار این ژن‌ها و اپی‌ژنتیک مارکرها همزمان با هم اندازه‌گیری و مشخص شد مقدار دو ژن GSTP۱ و RASSF۱ در مبتلایان به کانسر پروستات به‌طور معنی‌داری کاهش و مقدار اپی‌ژنتیک مارکرهای  DNMT۳A ,HDAC ,DNMT۳B در این افراد افزایش پیدا کرده است و تفاوت معناداری بین سه گروه تحت مطالعه شامل دارندگان تومور بدخیم، افرادی با هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات و افراد سالم وجود دارد. در مرحله دوم، ۳۰  نفر از افرادی که با توجه به آزمایش PSA، نمونه‌برداری بیوپسی تشخیص قطعی سرطان داده شده بود، وارد مرحله هورمون‌درمانی شدند.

این محقق با اشاره به اینکه هورمون‌درمانی با هدف افزایش سوروایوال ریت (طول مدت زنده ماندن بیماران)  انجام می‌شود، اظهار کرد: بعد از هورمون‌درمانی، آزمایش خون نشان داد که مقدار ژن‌های GSTP۱ ،RASSF۱ ، DNMT۳B به طور معنی‌دار افزایش و DNMT۳A به طور معنی‌دار کاهش پیدا کرده (که شاید نشانه‌ای از ایجاد مقاومت به درمان باشد) و همچنین مقدار HDAC تغییرات معنی‌داری نشان نداد.

وی افزود: تغییرات معنی‌دار در بیان ۳ ژن، این نکته را نشان می‌دهند که این ژن‌ها مطمئنا از اهداف مستعد هورمون‌درمانی سرطان پروستات در مردان ایرانی هستند؛ بنابراین، با استفاده از این الگوی بیان ژنی، در صورت تکرار و تایید در جمعیتی بزرگتر از بیماران، شاید بتوان درمان هورمونی را با دوز اختصاصی‌تر و مناسب‌تری انجام داد و در افرادی که به هورمون درمانی پاسخ نمی‌دهند، در پی شناسایی پانل ژنی متفاوتی بود که راهنمای درمان آنها باشد.

این استاد دانشگاه افزود: دستیابی به یک الگوی بیانی از همه ژن‌ها قبل از هورمون‌درمانی و بعد از هورمون درمانی روند تشخیص و درمان را سریع‌تر و اختصاصی‌تر می‌کند.

این محقق با اشاره به پایلوت بودن این تحقیق، گفت: با توجه به دستیابی به این حد از نتایج در یک تحقیق پایلوت، اجرای این تحقیق در تعداد افراد بیشتر و دوره زمانی طولانی‌تر را پیشنهاد می‌کنیم. اگر در یک دوره زمانی یک‌ساله در کنار روش‌های تشخیصی موجود مثل اندازه‌گیری PSA و بیوپسی‌، تست بیان ژن‌ها را نیز در مراجعین انجام دهیم و بعد از حدود یک‌سال از مقایسه نتایج به یک الگوی مشخص برسیم می‌شود گفت که به یک روش جایگزین برای بیوپسی دست پیدا کرده‌ایم.

وی ادامه داد: اگر تعداد بیمارها برای انجام این مطالعه بیشتر شود و در صورت تحقق اهداف این طرح، این تحقیق ممکن است در تشخیص گرید و استیج بیماری، شناسایی خوش‌خیمی، تفکیک خوش‌خیمی از وضعیت بدخیمی، تشخیص سیر پیشرفت بیماری و پیگیری درمان مورد استفاده قرار گیرد.

این محقق در پایان با اشاره به تحقیقات متعددی که در سراسر جهان و در بیماری‌های مختلف منتشر شده است، گفت: امیدوارم به‌زودی شاهد آن باشیم که روش‌های تشخیصی فعلی جای خود را به روش‌های جدید همچون بهره‌مندی از بافت خون به جای بافت موضعی و استفاده از  بیومارکرهایی اختصاصی و حساس برای تشخیص و پیگیری درمان بیماری‌های پروستات بدهند.