طبق منابع موجود "اَسلم بن عَمر ترکی دیلمی قزوینی" یکی از شهیدان ایرانی واقعه کربلاست که در روز عاشورا به شهادت رسید و در دامان امام حسین(ع) آسمانی شد.

شب عاشورای سال۶۱ هجری قمری در دشت کربلا تمام چشم‌ها به حرکت لب‌های امام حسین(ع) امید دوخته شده بود.

امام حسین(ع) چشم به آسمان داشت و با خدای خویش نجوا می‌کرد.

سپس نگاهش را از آسمان گرفت و به سیمای شکفته و نورانی صحابه خود دوخت و فرمود: "من اصحاب و یارانی والاتر از صحابه خویش نمی‌شناسم و اهل بیتی و خاندانی وفا پیشه‌تر و نیکوکارتر از خانواده خویش نمی‌یابم.

خدای تان به پاس این همراهی، پاداش نیکو عنایت کند."

همان طور که همه می‌دانیم در واقعه کربلا ۷۲ تن از یاران امام سوم شیعیان اباعبدالله الحسین(ع) تا پای جان همراه مولای خود بودند و به شهادت رسیدند.

با مروری بر اسامی شهدای کربلا، نام "اسلم‌بن‌عَمر ترکی دیلمی قزوینی" به چشم می‌خورد که می‌توان گفت یکی از شهدای نینوا این شهید ایرانی‌الاصل و اهل قزوین قدیم بوده است.

قزوینی که منطقه بسیار وسیعی را در برمی‌گرفته و برخی عنوان می‌کنند ترکستان، کاسپین و دریای خزر و دیلمان هم شامل می‌شده است، به طوری که مقام معظم رهبری در سفر به استان قزوین در سال 82 بیان کرده بودند: "زمانی که بسیاری از شهرهای بزرگ یا کنونی وجود نداشتند یا روستایی بیش نبودند قزوین منطقه بسیار وسیعی بوده است."

اسلم تربیت یافته و شاگرد سه امام بوده است

حجت الاسلام علی‌اکبر حاجی‌محمدی مدرس حوزه و دانشگاه معتقد است: عده‌ای از قزوینی‌ها از منطقه شمال ایران به دلیل محبت و علاقه ای که حضرت علی(ع) به عجم‌ها داشتند به منطقه‌ای در کوفه رفته و ساکن شدند که اسلم بن عمر ترکی دیلمی قزوینی نیز جزو این افراد است که در خدمت امام علی(ع) بود و بعد از شهادت این امام همام، به خدمت امام حسن(ع) در می‌آید و با این امام به مدینه می‌آید و در این شهر زندگی می‌کند.

امام حسن مجتبی(ع) نیز ایشان را به امام حسین(ع) می‌بخشند و به نوعی شاگرد و تربیت یافته امام سوم می‌شود تا اینکه واقعه کربلا پیش می‌آید.

وی در کربلا کنار امام بود و در رکاب امام حسین(ع) به شهادت می‌رسد.

به گفته وی اسلم 10 سال در خدمت امام علی(ع) در کوفه و 20 سال در خدمت امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در مدینه بودند که با قرار دادن شواهد و قرائن، می‌توان گفت سن ایشان در زمان شهادت بین 40 تا 50 سال بوده است.

نام اسلم در چه کتاب‌هایی ذکر شده است؟

این کارشناس دینی با اشاره به کتاب فرزانگان علم و سخن قزوین نوشته رضا صمدی‌ها توضیح می‌دهد: در صفحه 35 این کتاب مقاله‌ای چاپ و نقل شده که سال ۱۳۷۴ در یکی از شماره های هفته‌ نامه های استان به چاپ رسیده بود.

نویسنده مقاله هم مرحوم استاد عبدالحسین شهیدی قزوینی بوده است. شهیدی درباره ذکر نام اسلم بن عمر ترکی دیلمی قزوینی به چند کتاب اشاره کرده که می‌توان به کتاب وسیله الدارین اشاره کرد، در آن آمده پدر اسلم از ترک‌های دیلم نزدیک قزوین بوده و در کتاب طبری نام وی، سلیمان نقل شده که در کتاب رجال شیخ طوسی از کتاب‌های معتبر شیعه هم نامش اسلم ذکر و از اصحاب امام حسین(ع) بوده است.

گفتنی است: در کتاب مقتل تالیف خوارزمی نوشته شده که ترکی قزوینی قاری قرآن و عارف به عربیت بوده و در کتاب اعیان الشیعه هم به عنوان قاری قرآن از ایشان نام برده شده است.

در کتاب اعیان الشیعه نوشته سید محسن امین عاملی نام اسلم در جداول شهدای کربلا ذکر شده است.

همچنین در کتاب معجم رجال الحدیث آیت الله خوئی، نامش اسلم نقل شده و آمده که وی از مدینه تا کربلا از ملتزمین و در رکاب امام حسین(ع) و همراه ایشان بوده است.

در کتاب رحیله‌الاولیاء نوشته ابونعیم حافظ اصفهانی نیز آمده جمعی از مورخین گفته‌اند که اسلم کاتب سیدالشهدا(ع) در برخی امور بوده است.

رجز «اسلم» در میدان نبرد «امیری حسین» بوده است

حاجی‌محمدی در ادامه بیان می‌کند: آنچه از اقوال و گفتار مورخین و محققان و ارباب کتب سِیَر و رجال مسلم و محرز می‌شود این است که جناب اسلم در خدمت ابا عبدالله علیه‌السلام بوده و در روز عاشورا در صحرای کربلا به شهادت رسیده است.

از طرفی همین که متعدد نام ایشان در منابع مختلف برده شده یعنی این صحابه در کربلا حضور داشته و صرفا ممکن است در نامش اختلاف نظر باشد، سلیمان یا سلیم باشد اما در هر حال بیانگر وجود ایشان در واقعه کربلا بوده است.

بنابراین گزارش، هنگامی که امام حسین(ع) از مدینه عزم کربلا می‌کند اسلم تا کربلا در معیت این امام عزیز بوده و در روز عاشورا به شهادت رسیده است.

در کتاب خوارزمی آمده: اسلم از جمله اصحاب سیدالشهدا(ع) بوده که نماز ظهر عاشورا را با امام خوانده، بعد از ظهر روز عاشورا به خدمت امام می‌رسد و کسب اجازه می‌کند و به میدان می‌شتابد در حالی که ابیاتی را هم می‌سرودند.

شهادت اسلم به چه نحو در تاریخ ذکر شده؟

حاجی محمدی با بیان اینکه علامه شیخ محمد سماوی در کتاب ابصارالعین مطلع رجز «اسلم« را چنین یاد کرده: «امیری حسین و نعم الامیر/ سُرور فواد بشیر نذیر» می‌گوید: اسلم پس از یک جنگ دلیرانه به غیر از آنهایی را که مجروح نمود، جمع بسیاری از لشکر ابن سعد را به قتل رساند و سرانجام پس از نبرد سختی سپاه بنی‌امیه او را محاصره کردند.

او از اسب خویش به زمین افتاد و امام حسین(ع) به سمت او شتافت و ملاحظه نمودند که وی هنوز دارای رمقی است و می‌خواهد خود را به امام برساند، حضرت او را در برگرفته و گریستند و صورت مبارک خویش را به صورت او گذاشتند سپس اسلم چشم‌های خود را باز نمود و لبخندی زد و عرضه کرد: «فرزند رسول خدا صورت خود را به صورت همچو مَنی گذاشته است».

چنین بود که بعد از ظهر روز عاشورای سال 61 هجری در دامان ابی عبدالله الحسین(ع) آخرین انفاس خود را افاضه گشت و درگذشت.

وی این را هم بیان می‌کند که دو نفر از یاران امام حسین(ع) ترک بوده‌اند و نمی‌توانیم بیان کنیم که تنها شهید ایرانی در کربلا، اسلم بن عمر ترکی دیلمی قزوینی بوده و این گمانه‌زنی وجود دارد که ایشان هر دو ایرانی بوده‌اند.

گفتنیاست: قبر مطهر اسلم بن عمر ترکی دیلمی قزوینی در مقبره دسته‌جمعی شهدای کربلا واقع در داخل حرم شریف امام حسین(ع) در شرق قبر مطهر این حضرت قرار دارد.

می‌توان گفت شهدای کربلا با توجه به رجزخوانی‌هایی که برای ورود به میدان رزم و شهادت انجام می‌دادند جهاد تن و جهاد تبیین کرده‌اند.

ساخت یادمان اسلم در امامزاده اسماعیل علیه السلام

امیر عبادی مدیر کل پیشین حج و زیارت استان قزوین که در حال حاضر مسوول هیات امنای امامزاده اسماعیل(ع) شهر قزوین است با بیان اینکه چندین اسم برای اسلم بن عمر ترکی دیلمی قزوینی ذکر شده، اذعان می‌کند: به دلیل نوع کتابت در آن زمان و اینکه اِعراب و نقطه خیلی استفاده نمی‌شد چند اسم از ایشان ذکر شده که می‌توان به سَلیم، اسلم و سُلِیم اشاره کرد.

وی به ذکر نام اسلم در کتاب‌های فتوح البُلدان نوشته بلاذری، المناقب خوارزمی، ناسخ التواریخ سپهر و بحارالانوار مجلسی و التدوین رافعی اشاره و می‌افزاید: طبق منابع موجود ایشان به سه زبان ترکی، فارسی و عربی مسلط بود و اصالتا اهل قزوین بوده که در آن زمان قزوین از ازبکستان تا ابهر و زنجان بوده است.

به اذعان این مسوول، اسلم کاتب و شاعر و صاحب رجز معروف «امیری حسین و نعم الامیر» بوده و اولین کسی بوده که این رجز را علیه سپاه یزید خوانده بود و با این رجز به شهادت رسیده است.

بسیاری از نامه های وجود مبارک امام حسین(ع) را ایشان می‌نوشتند و مسلم و قطعی است که ایشان روز عاشورا شهید شده و در هنگام شهادت هم بین 40 تا 50 ساله بوده است.

عبادی با بیان اینکه برای معرفی شخصیت اسلم بن عرم ترکی دیلمی قزوینی قرار بود یادمانی در امامزاده اسماعیل(ع) شهر قزوین ساخته شود، می‌افزاید: با بهسازی حیاط این امامزاده در آینده نزدیک یادمان شهید اسلم احداث می‌شود که افتخار بزرگی برای مردم  قزوین محسوب می‌شود.

جالب اینکه در سال های پیش از شیوع ویروس کرونا موکبی در اربعین از سوی قزوینی‌ها به نام اسلم بن عمر ترکی دیلمی قزوینی راه‌اندازی شده بود و به زائران خدمات ارائه می‌شد.

حضور شهید اسلم از شهدای کربلا در دلخراش‌ترین واقعه تاریخ اسلام، مایه افتخار مردم و استان قزوین است و باشد که در روز قیامت شفیع همه ما نزد خدای متعال باشد و همیشه رهرو مسیر نورانی و راستین امام حسین(ع) و شهدای کربلا باشیم.