به گزارش حبیب خبر از ایسنا، تصویر کرونا در ابتدای اعلام وجودش، تصویری هولناک بود از ووهان چین و ترسی که به تدریج جهانی می‌شد؛  بیمارانی که ناگهان در خیابان‌ها بیهوش می‌شدند، بیمارستان‌هایی که پر از بیمار و پزشکان و پرستاران سرگردانی که با لباس‌های عجیب و غریب نمی‌دانستند چه باید کنند و حتی نمی‌دانستند که با چه چیزی مواجهند. تصاویر هول و هراس از ویروس سربرآورده از ووهان چین، هر روز به جهان مخابره می‌شد و کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نبود.

بازار سیاه "ماسک" و "مواد ضدعفونی‌کننده"

در اواخر بهمن ماه ۱۳۹۸، وقتی که اولین موارد ابتلا به ویروس چینی که آن روزها با نام کرونای جدید می‌شناختیمش به طور رسمی شناسایی و ورودش به کشور اعلام و دو کانون بیماری در قم و گیلان شناسایی شد، ترس به جان مردم افتاد و همه نگران به فکر حفاظت از سلامت خود و خانواده‌هایشان بودند.

در بدو ورود این مهمان ناخوانده به کشور، مردم از بیم جان خود و عزیزان‌شان در فکر راهکارهایی برای زندگی بودند. البته هیچکس گمان نمی‌کرد که شیوع ویروس آنقدر خطرناک و عالم‌گیر شود و قرار باشد بیش از دو سال را با آن سر کنیم.

بر همین اساس وزارت بهداشتی‌ها هم به تاسی از توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی، اعلام می‌کردند که مردم از تجمع خودداری کنند و سعی کنند جز به ضرورت از خانه خارج نشوند. البته بسیاری از افراد از همان ابتدا از بیم جان به دنبال ماسک، مواد ضدعفونی کننده و... بودند.

به طوری که هرچند هنوز میزان تاثیر استفاده از ماسک، دستکش و مواد ضدعفونی‌کننده در پیشگیری از انتقال کرونا اثبات نشده بود، اما به یکباره تقاضا برای این تجهیزات به شدت افزایش یافت و کمتر کسی می‌توانست از مسیر درست داروخانه به این تجهیزات دست پیدا کند و این مواد در چند روز و بعد از توصیه به استفاده همگانی از آنها، به دُرّی کمیاب و بلکه نایاب بدل شد. به طوری که  پشت در عمده داروخانه‌ها یک کاغذ چسبانده شده بود که "ماسک و مواد ضدعفونی‌کننده نداریم".

در همین شرایط، اما بودند سوداگرانی که با سوءاستفاده  از نگرانی مردم، تجهیزاتی مانند ماسک و دستکش را از مسیرهای غیرقانونی و با قیمت‌هایی گزاف می‌فروختند و بر همین اساس همان ماسک، دستکش و الکلی که در داروخانه گیر نمی‌آمد، ‌ در بین دستفروشان و سوپرمارکت‌ها و بازارهای غیررسمی با قیمت‌های آنچنانی و با کیفیت پایین فروخته می‌شد.

در عین حال نظام سلامت کشور نیز باید به سرعت، هم فکری به حال وضعیت بیمارستان‌ها و حفاظت از کادر بهداشت و درمان می‌کرد و هم در راستای دسترسی مردم به تجهیزات بهداشتی و حفاظت فردی استاندارد اقدام می‌کرد.

این درحالی بود که از یک سو میزان تولید تجهیزات حفاظتی در کشور، متناسب با نیاز مردم در شرایط عادی بود و در نتیجه بعد از افزایش تقاضای این تجهیزات با کمبود شدید آن‌ها مواجه شدیم و از سوی دیگر هم تحریم‌های پولی و مشکل در انتقال پول، مانع از واردات بی دردسر این تجهیزات به کشور در جهت رفع نیاز مردم و کادر درمان می‌شد.

بنابراین گره کور تحریم‌ها و احتکار سودجویان، شدند دو لبه یک شمشیر علیه سلامت مردم کشورمان؛ به طوری که بازار ماسک، مواد ضدعفونی کننده و تجهیزات حفاظتی مقابل کرونا را در کشور آشفته کرده و مردم و مدافعان سلامت را در مضیقه قرار دادند.

"احتکار" و "تحریم"؛ خطرناک تر از کرونا

باید توجه کرد که در شرایط ابتدای شیوع اپیدمی، تامین ماسک، مواد ضدعفونی‌کننده و تجهیزات حفاظتی حتی برای بیمارستان‌ها هم مشکل‌ساز شد و وزارت بهداشتی‌ها به سختی می‌توانستند نیاز بیمارستان‌ها را آن هم در شرایط تحریمی که اجازه ورود این تجهیزات به کشور از سوی آمریکا و هم پیمانانش داده نمی‌شد، رفع کنند.

در عین حال در بازار سیاه ماسک، دستکش و مواد ضدعفونی‌کننده به قیمت‌های گزاف فروخته می‌شد و مردم هم از بیم جان ناچار بودند آن‌ها را با قیمت‌های چند برابری تهیه کنند و انبارهای احتکار پر شده بود و سودجویان سودی گزاف از این بازار به جیب می‌زدند.

ممنوعیت صادرات ماسک

بر همین اساس بود که در تاریخ ۱۰  اسفند ماه ۱۳۹۸ سعید نمکی- وزیر وقت بهداشت در نامه‌ای خطاب به حسن روحانی- رییس جمهور وقت اعلام کرد که:« طی نامه‌ای به گمرکات کشور اعلام نمودم صادرات و خروج ماسک تا اطلاع ثانوی ممنوع اعلام شود و همکارانم را مأمور کردم تا با قیمت مناسب تولیدات داخل را خریداری و جهت روز مبادا ذخیره کنند.

متأسفانه علیرغم پیگیری فراوان مقدار اندکی خریداری و بقیه تولیدات کشور وارد بازار سیاه شد. متأسفانه پس از حدود ۱۰ روز فقط یک میلیون عدد ماسک تحویل و بقیه نمی‌دانم در کجا انباشته شده، همکاران اینجانب بدلیل اجبار شبانه‌روز در بازارهای مختلف و در نقش واسطه و دلال از قاچاقچیان با قیمت گزاف می‌خرند.»

وی در ادامه نامه خود آورده بود:« سوال بنده این است که آیا در شرایطی که همکاران جان بر کف اینجانب در سخت‌ترین شرایط ممکن روز و شب در بخش‌های آلوده پروانه‌وار گرد مردم می‌گردند و خواب و آرامش و سلامتی را قربانی سلامت و راحتی مردم می‌کنند، در ایامی که احتمال آلودگی مردم بدلیل عدم وجود اقلام حفاظتی و پیشگیرانه در خطر است، این شبکه فرصت‌طلب بی‌انصاف از کجا خاطر جمعی دارد که اینگونه جسورانه روبروی مردم و مسئولین می‌ایستد و به راحتی اعلام می‌کند که دویست میلیون ماسک را می‌تواند ۲۴ ساعته با فلان قیمت در فلان جا عرضه کند؟

آیا رواست گروهی دل به دریای آلودگی برای رهایی مردم بزنند و گروهی لباس و ماسک اینان و بیمارانشان را در انبارها برای سودجویی صد برابری و یا قاچاق به دیگر کشورها تلنبار کنند؟».

رییس‌جمهور وقت هم در واکنش به این نامه،  وزارت اطلاعات را مأمور رسیدگی سریع به موضوع احتکار اقلام بهداشتی کرد و بر همین اساس بود که با هم‌افزایی بخش‌ها و دستگاه‌های مختلف اعم از نیروی انتظامی، وزارت اطلاعات و... انبارهای احتکار ماسک و محلول‌های  ضدعفونی‌کننده یکی پس از دیگری کشف شد.

تحریم‌های آمریکایی؛ بلای جان "سلامت"

در عین حال روی دیگر ماجرای کمبود ماسک و تجهیزات حفاظتی در کشور، بحث تحریم بود. تحریم‌های آمریکایی که اجازه ورود ماسک، گان، کیت‌های تشخیصی، دارو و... را به کشور نمی‌داد و مسئولان بهداشت و درمان بارها اعلام کردند که علی‌رغم دروغ بزرگ آمریکایی‌ها مبنی بر تحریم نبودن دارو و تجهیزات پزشکی، اما با توجه به بسته بودن کانال نقل و انتقال مالی و در عین حال تهدید سایر کشورها از سوی آمریکا درباره عدم معامله با ایران، راه ورود این تجهیزات به کشور بسته است. البته راهکارهای زیادی برای دور زدن تحریم‌ها مورد بررسی قرار گرفت و اجرا شد.

در عین حال برخی مجامع بین‌المللی و کشورها در این مسیر به کمک ایران آمدند. به طوری که در تاریخ ۱۲ اسفند ماه هواپیمای حامل کمک‌های سازمان جهانی بهداشت که حامل بیش از ۷.۵ تن تجهیزات پزشکی و حفاظتی برای بیش از ۱۵ هزار نفر همچنین کیت تشخیصی کرونا جهت غربالگری ۱۰۰ هزار نفر بود، وارد کشور شد.  

در عین حال محموله‌های دیگری هم از تجهیزات حفاظتی و ماسک از برخی کشورها نظیر چین به ایران آمد تا بتواند مقداری به کشور کمک کند.

البته کشورمان هم در این بین منفعل نماند، بلکه همه بخش‌ها برای رفع نیاز کشور آستین بالا زدند. به طوری که محمدرضا شانه‌ساز- رئیس وقت سازمان غذا و دارو در تاریخ ۱۴ اسفند ماه ۱۳۹۸ با اشاره به بالا بودن تقاضای تهیه ماسک و مواد ضدعفونی نسبت به ظرفیت تولید کشور، اعلام کرد که به زودی با کمک نهادها و ارگان‌هایی که ظرفیت تولید در این حوزه را دارند تولید داخلی تا حد قابل ملاحظه‌ای افزایش می یابد.

رکوردی ۴۵ روزه

بر همین اساس بود که ظرفیت تولید کشور با سرعت افزایش یافت. علاوه بر کارخانه‌های تولید ماسک و مواد ضدعفونی کننده که به سرعت ظرفیت تولید ماسک‌های صنعتی را بالا می‌بردند، سایر نهادها و دستگاه‌های کشور اعم از بسیج، سازمان‌های مردم نهاد، خیرین، مساجد و... پای کار آمدند و اقدام به تولید ماسک‌های کارگاهی و نیمه صنعتی کردند.

تولید ماسک بالا رفت، دیگر موضوع کمبود ماسک به تدریج مرتفع شده بود. بر همین اساس هم بود که وزارت بهداشتی‌ها اعلام کردند که ایران ظرف ۴۵ روز رکورد زد و از واردکننده اقلام مقابله با کرونا، به تولیدکننده این اقلام بدل شد و سپس به عرصه صادرات این اقلام نیز پا می گذارد.

اعلام رسمی پاندمی قرن و ارزان‌ترین راه پیشگیری از آن

۲۱ اسفند ماه ۱۳۹۸ بود که سازمان بهداشت جهانی رسما اعلام کرد که شیوع کووید-۱۹ به مرحله همه‌گیری جهانی رسیده است و بنابراین باید اقدامات جدی‌تری را در مقابل آن اتخاذ کرد.

دیگر کرونا عالم‌گیر شده بود و به تدریج تمام نقاط جهان را درگیر خود کرد و همچنان جان می‌گرفت. با پیشروی ویروس در کشورهای مختلف، قوانین جدیدی بر کشورها از جمله کشور ما حاکم شد. خیابان‌ها خلوت شدند، بازارها تعطیل شدند و رنگ و لعاب شهرها عوض شد.

در ایران به تعطیلات سال نو نزدیک می‌شدیم و دستور بهداشتی مبنی بر در خانه ماندن و عدم سفر بود، برخی اما گوش شان بدهکار نبود و دید و بازدیدها و سفرهای نوروزی را شروع کردند. البته در اواخر نوروز ۱۳۹۹ به دنبال هشدارها و محدودیت‌هایی که در استفاده از بوستان‌ها و تفرجگاه‌ها اعمال شد، سیزده بدر ۹۹ در شرایط آرام‌تری گذشت.

بعد از آغاز سال جدید وزارت بهداشتی ها مجددا اعلام کردند که برای پیشگیری از ابتلا به بیماری کووید-۱۹، خروج از منزل مگر در موارد ضروری باید به حداقل برسد. فاصله‌گذاری فیزیکی حفظ شود و در عین حال به تدریج اعلام می‌شد که هرچند استفاده از ماسک برای کادر درمانی و بیماران مناسب است، اما استفاده از ماسک و دستکش در اماکن عمومی با رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی نیز برای مردم توصیه می شود.

دستور اجباری شدن ماسک

در نهایت در تاریخ ۱۶ خرداد ماه ۱۳۹۹،  سازمان جهانی بهداشت هم به طور رسمی بر استفاده از ماسک در جاهایی که امکان رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی وجود ندارد، تاکید و اعلام کرد که در مکان‌هایی مانند وسایل حمل و نقل عمومی یا فروشگاه‌ها که امکان حفظ فاصله اجتماعی وجود ندارد، افراد باید حتما از ماسک‌ استفاده کنند.

همچنین افراد بالای ۶۰ سال یا افرادی که دارای مشکلات و بیماری‌های خاص هستند باید به طور ویژه از ماسک‌های پزشکی استفاده کنند.

بر همین اساس نیز در کشورمان بحث استفاده اجباری از ماسک به عنوان عامل پیشگیرانه در کووید-۱۹ مطرح شد و وزارت بهداشتی‌ها اعلام کردند که طبق تحقیقات انجام شده،  ماسک موثرترین و ارزان قیمت ترین راه پیشگیری از کرونا است و می تواند بین ۸۵ تا ۹۵ درصد از ابتلا به کرونا به شرط حفظ فاصله اجتماعی پیشگیری کند.

در عین حال از تیر ماه ۱۳۹۹ تاکید بر اجباری بودن ماسک بیشتر شد، اما به دلیل عدم جدی گرفتن این موضوع از سوی برخی افراد، از ۱۹ مهر ماه ۱۳۹۹ اعلام شد که پیشنهاد شده که در صورت عدم استفاده از ماسک، افراد متخلف شناخته شده و برای آنها جریمه وضع می‌شود.  پیشنهادی که در ۲۰ آبان ماه به تصویب رسید و قرار شد هر کس که ماسک نزند، ۵۰ هزار تومان جریمه شود.

وفور ماسک

حالا دیگر ماسک در کشور به وفور وجود داشت و مشکلی از بابت تامین آن هم وجود نداشت. به طوری که رییس وقت سازمان غذا و دارو در هفتم دی ماه اعلام کرد که تولید ماسک کشور از ۱۶۰هزار عدد در روز در ابتدای شیوع کرونا به بیش از ۳۰ میلیون عدد رسیده است.

همچنین بر اساس آمارهای سازمان غذا و دارو که در اسفند ماه ۱۳۹۹ منتشر شد، اعلام شده بود که میزان تولید ماسک سه لایه از روزانه ۴۰۰ هزار عدد در سال ۱۳۹۸ به روزانه ۴۲ میلیون عدد رسیده است.

همچنین میزان تولید ماسک فیلتردار از روزانه ۵۰۰۰ عدد در سال ۱۳۹۸ به روزانه ۵۰۰ هزار عدد در سال ۱۳۹۹ رسیده بود.   

در عین حال قیمت ماسک نیز مورد نظارت قرار گرفت و در اوایل مهر ماه ۱۳۹۹ قیمت ماسک سه لایه در داروخانه‌ها ۱۳۰۰ تومان اعلام و از مردم درخواست شد که در صورت مشاهده هرگونه تخلف به سامانه ۱۲۴ اطلاع دهند که البته چندی بعد هم قیمت این ماسک‌ها به ۱۰۰۰ تومان کاهش یافت.

صادرات ماسک ایرانی

از طرفی ایران نه تنها در تولید و تامین نیاز داخلی برای ماسک موفق بود، بلکه در حوزه صادرات ماسک نیز پیش افتاد. به طوری که بر اساس اعلام اتاق بازرگانی تهران، ایران در هشت ماهه ابتدایی سال ۱۳۹۹، حدودا ۹.۲ تن ماسک به ارزش تقریبی ۲۰۶ هزار دلار به ۹ کشور صادر کرده بود.

کیفیت ماسک

به هر حال بعد از رفع نیاز کمی به ماسک برای پیشگیری از شیوع کرونا، نوبت به کیفی سازی ماسک های تولید داخلی رسید و وزارت بهداشتی ها بارها و بارها بر افزایش سختگیری ها و نظارت بر کیفیت ماسک های سه لایه پزشکی و سایر ماسک های تولیدی در کشور تاکید و در این راستا اقدام کردند.

تسهیل روند صدور مجوز تولید ماسک، شناسایی و برخورد با تولیدکنندگان فاقد مجوز، امکان رهگیری و کنترل اصالت ماسک های سطح عرضه از جمله برنامه‌هایی بود که در آن زمان در حوزه تولید و توزیع انواع ماسک مطرح شد.

تجهیزات حفاظتی برای کادر درمان

در حوزه تامین تجهیزات حفاظت فردی برای پزشکان و پرستارانی که در خط مقدم مقابله با کرونا در بیمارستان ها در حال جان فشانی بودند نیز در ابتدای شیوع این بیماری وضعیتی مشابه ماسک وجود داشت.

به گونه ای که تحریم های آمریکا علیه کشورمان اجازه ورود این تجهیزات حفاظتی را نمی داد؛ موضوعی که انتقاد مسئولان بهداشت و درمان کشورمان را به دنبال داشت تا مجامع حقوق بشری بدانند که چه اجحافی در حق مردم و کادر بهداشت و درمان ایران شد.

با این حال اما، ایران در این حوزه نیز چشم به راه خارج از مرزها نماند و تولید این تجهیزات در کشور آغاز شد. به طوری که در تولید ماسک، لوازم حفاظت فردی و ونتیلاتور نه‌تنها خودکفا شدیم، بلکه طبق گفته مسئولان بهداشت و درمان کشور، طی مدتی کوتاه به صادرکننده این تجهیزات نیز بدل شدیم.