به گزارش حبیب خبر از اقتصادنیوز، حسین امیرعبدالهیان در هفته جاری در مواجهه با پرسشی پیرامون زمان بازگشت ایران به میز مذاکرات وین به گفتن «به زودی» اکتفا کرده است. اگر چه این سخن با واکنش نسبتا منفی طرف های غربی مذاکره مواجه شده، با این حال بسیاری از ناظران در مورد از سر گیری قریب الوقوع گفت و گوها بر سر احیای برجام اظهار خوشبینی کرده اند.

مارک فیتزپاتریک، دیپلمات سابق آمریکایی و تحلیلگر سرشناس امور بین الملل که وقایع مرتبط با پرونده هسته ای ایران را از نزدیک دنبال می کند با انتشار یادداشتی در پایگاه تحلیلی المانیتور با عنوان «ایران از نسخه فشار حداکثری خود پرده برداری می کند» یادآوری کرده به رغم آن که دور جدید گفت و گوها احتمالا به زودی آغاز خواهد شد، با این حال مواضع تیم جدید سیاست خارجه ایران و در پیش گرفتن نسخه ایرانی فشار حداکثری، از میزان خوشبینی نسبت به ثمربخش بودن مذاکرات در کوتاه مدت می کاهد. به همین سبب او پیشنهاد داده که همکاری در امور بشردوستانه میان طرف های ایرانی و امریکایی می تواند به نوعی گره گشای نگرانی هایی از این دست باشد.

معنای مبهم بازگشت به میز مذاکره

کسانی که امیدوار به پیشرفت سریع در مذاکرات احیای برجام پس از بازگشت ایران به میز مذاکره هستند، احتمالا  مواضع حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران چندان برایشان دلگرم کننده نبوده است. 

چهره جدید سیاست خارجی ایران در دیدار هفته گذشته اش با روزنامه نگاران و تحلیلگران در نیویورک، از دید آمریکایی ها، تقاضاها و انتظارات زیادی داشت و چیزهای بسیار کمی برای ارائه کردن. به گفته امیرعبداللهیان، ایران «خیلی زود» به مذاکرات وین باز می گردد. اما اظهارات او حاکی از این نبود که بازگشت به میز مذاکره به معنای بازگشت به مذاکرات واقعی که منجر به احیای برجام شود.

تردید در بازگشت به نقطه ۲۰ ژوئن

به گفته طرف های شرکت کننده در مذاکرات، شش دور مذاکرات در وین قریب به نتیجه نهایی بود و تنها در چند مورد کلیدی نیاز به سازش بود تا اجرای کامل برجام از سر گرفته شود. 

محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق ایران، در گزارشی که در تاریخ 12 ژوئیه به مجلس ارائه کرد موارد توافق شده تا آن زمان را روشن و دولت جدید را تشویق کرده که کار را از همان جایی که مذاکرات متوقف شده، ادامه دهد.

با این حال، اظهارات امیرعبداللهیان دلالت بر پیروی از توصیه ظریف ندارد. او هنگامی که در دیدار با رسانه ها با این پرسش مواجه شد که آیا ایران به نقطه ای که مذاکرات در 20 ژوئن متوقف شده بود باز می گردد یا خیر، پاسخ داد: «این ایالات متحده است که به راحتی می تواند به نقطه پیش از خروج از برجام در می 2018 بازگردد» که به معنای لغو همه تحریم های وضع شده از آن زمان به بعد است و در آن صورت نیازی به مذاکرات بیش تر نخواهد داشت.

او ضمن رد ثمربخشی دورهای قبلی مذاکرات گفته که هیچ نتیجه ملموسی از این گفت و گوها حاصل نشده ایران باید شاهد اقدامات مشخص آمریکا در بازگشت به تعهداتش باشد، نه این که به دنبال «مذاکره به خاطر مذاکره» باشیم.

انتظار کسب امتیاز

احتمالا ظرف چند هفته آتی ایران به میز مذاکره باز می گردد، اما همچنان در انتظار ارائه امتیازات از سوی آمریکاست.

از جمله، انتظار دارد  واشینگتن تمامی تحریم های اعمال شده از سال 2016 را لغو کند، به صراحت اعلام کند که محدودیت های تجاری برداشته شده و تضمین دهد که رئیس جمهور آینده آمریکا مجدداً برجام را ترک نخواهد کرد.

این در حالی است که امیرعبداللهیان اشاره کرد که دولت جدید ایران به احتمال زیاد به دنبال موارد بیشتری هم خواهد بود.

ایران در طول مذاکرات به طور مستقیم با آمریکا روبرو نمی شود. 

امیرعبداللهیان معتقدست مذاکرات مستقیم قبلی با ایالات متحده در مورد پرونده هسته ای هیچ مزیت پایداری نداشته است.

تجربه شخصی او در مذاکره با ایالات متحده در بغداد در سال 2007 نیc باعث شده که او نسبت به انگیزه های آمریکا در مذاکرات مردد باشد. 

خصومت امیرعبداللهیان نسبت به ایالات متحده کمتر پوشیده است. وزیر امور خارجه ضمن اعتراف به اینکه دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا در سال 2018 رسما ایالات متحده را از برجام خارج کرد، تقصیرات تقریباً یکسانی را به سلف و جانشین او نسبت می دارد.

از نگاه او، باراک اوباما، اولین کسی بود که برجام را نقض کرد تا ایران را از مزایای آن بی نصیب گذارد و جو بایدن با اعمال تحریم های جدید سیاست ترامپ را ادامه داد. بر اساس منطق تهران، هرگونه عقب نشینی آمریکا از اقدامات شرارت بارش حاکی از نوعی خدعه است.

خواست تغییر شرایط توافق

ایران انتظار دارد همه تحریم های اعمال شده از سوی دولت ترامپ -از جمله تحریم های حقوق بشری مرتبط با حوادث نوامبر 2019- پیش از موافقت ایران با بازگشت به تعهدات برجامی خود، لغو شود. 

دولت بایدن مایل است تنها تحریم های اعمال شده در دوران ترامپ که مغایر با برجام است، لغو کند، اما خواست ایران برای لغو همه 1600 تحریم ترامپ خواسته ای در جهت تغییر شرایط توافق است. در عین حال، ایران درخواست ایالات متحده برای مذاکرات بعدی در راستای «طولانی تر و مستحکم تر شدن توافق» را رد می کند.

نسخه ایرانی فشار حداکثری

اکنون شاهد هستیم که سیاست «فشار حداکثری» دولت ترامپ در مهم ترین هدف اعلام شده خود -مبنی بر تغییر رفتار ایران- کاملاً شکست خورده است. در واقع هیچ کدام از 12 خواسته مایک پمپئو، وزیر خارجه سابق، برآورده نشد.

با این وجود به نظر می رسد اکنون ایران است که قصد دارد از نسخه فشار حداکثری خود استفاده کند. دولت انگلیس ایران را متهم کرده که بیش از هر زمان دیگری به توانایی تولید سلاح هسته ای نزدیک شده است.

 غنی سازی اورانیوم تا غلظت 60 درصد، تولید فلز اورانیوم (که در ساخت بمب های هسته ای کاربرد دارند) و استفاده از سانتریفیوژهای بسیار پیشرفته تر از حد مجاز در برجام، همگی در راستای پیشبرد استراتژی حفاظت هسته ای در جهت فشار بر ایالات متحده است.

در عین حال، ایران همچنان نسبت به پرسش های آژانس بین المللی انرژی اتمی در مورد فعالیت های هسته ای گزارش نشده طفره می رود.

در جبهه های دیگر، ایران همچنان چهار شهروند دو تابعیتی ایرانی-آمریکایی را در بازداشت دارد. ایران ادعا می کند که ماه ها قبل با تبادل زندانیان، شامل دو شهروند بریتانیایی از جمله نازنین زاغری رتکلیف، موافقت کرده است، اما یک روز قبل از اجرای مبادله واشینگتن اعلام کرده که تا در طی مذاکرات وین به این موضوع پرداخته شود.

اگرچه این روایت ناقص است، اما امیرعبداللهیان به لیز تراس وزیر امور خارجه انگلیس در نیویورک گفته که ایران آماده مذاکره بر سر مبادله زندانیان است.

ناگفته پیداsت که ایران نه تنها مبادله زندانیان، بلکه آزادی برخی از دارایی های مسدود شده اش را نیز می خواهد.

کلید پیشرفت در مذاکرات

اگر اراده ای بر پیشرفت در مذاکرات وجود داشته باشد، اقدامات بشردوستانه می تواند کلید این ماجرا باشد. امکان تبادل زندانیان به دلایل بشردوستانه وجود دارد.

به طور جداگانه، ایالات متحده باید به شکل یکطرفه و بر اساس دلایل بشردوستانه بررسی کند که آیا معافیت دارویی و پزشکی که از مقررات تحریم های آمریکا در عمل اجرای شده است یا نه.

مطمئناً خزانه داری ایالات متحده می تواند راهی برای تسهیل خدمات مالی بین المللی پیدا کند که به ایران اجازه دهد دارو و تجهیزات پزشکی مورد نیاز مردم ایران را وارد کند. 

امیرعبداللهیان در نیویورک بر نقش ایالات متحده در سهیم بودن در بحران سلامت ایران بسیار تمرکز داشت.

آزادسازی برخی از منابع بلوکه شده برای خریدهای دارویی، همانطور که توسط طرفهای مختلف پیشنهاد شده است، دلالت قوی مبنی بر حسن نیت است.

رفع چنین اتهاماتی در این زمینه به نفع دیپلماسی عمومی ایالات متحده و تصویر جهانی این کشور است که در حال مخدوش شدن است.

در حالی که به نظر نمی رسد در آینده نزدیک نتیجه مثبتی از مذاکرات وین به دست آید، اما پیشرفت در مقیاس کوچکتر امکان پذیر است.

اگر ایران مایل به گفت وگوی مستقیم با ایالات متحده باشد، رفع نگرانی ها در حوزه مبادلات بشردوستانه آسان تر خواهد بود.

دیپلماسی به انعطاف پذیری در هر دو طرف نیاز دارد.