تاثیر شیوع کرونا بر دنیای ادبیات

از خانه‌نشینی تا واکنش دولت‌ها به همه‌گیریِ

تاثیر شیوع کرونا بر دنیای ادبیات

بسیاری نویسندگان با شیوع و عالم‌گیری بیماری کرونا مجبور به اعمال تغییر در آثاری شدند که نوشتن آنها را قبل از این وضع آغاز کرده بودند؛ زیرا این امر وضعیت جدیدی را در حوزه‌های فردی، اجتماعی و سیاسی جهان حاکم کرده که ادبیات نمی‌تواند از ‌آن جدا باشد.

شیوع کرونا این روزها تقریبا تمام ابعاد زندگی بشر را تحت‌الشعاع قرار داده و حوزه ادبیات و داستان‌نویسی نیز از این قاعده مستثنی نیست. بدون تردید ماحصل بحرانی که این ویروس در زندگی فردی و اجتماعی ما انسان‌ها ایجاد کرده است، خلق طیف وسیعی از رمان‌ها و اشعار در ژانرهای مختلف با محوریت موضوعاتی از قبیل خانه‌نشینی و انزوا خواهد بود اما ماجرا به همین جا ختم نمی‌شود؛ این روزها بسیاری نویسندگان در آثاری که قبل از شیوع کرونا نوشته بودند نیز دست می‌برند با ایجاد تغییرات لازم آن را به اثری تبدیل کنند که بازتابی از جهان پس از همه‌گیری این ویروس مرگبار است.

الیسون فلاد (Alison Flood) خبرنگار حوزه کتاب روزنامه گاردین در گزارشی می‌نویسد: تام واتسون معاون سابق رهبر حزب کارگر دوران قرنطینه خانگی شلوغی را پشت سر گذاشته است. وی که با همکاری ایموجن رابرتسون کار نوشتن یک رمان مهیج سیاسی به نام خانه (The House) را آغاز کرده بود حالا در تلاش است تغییراتی را در آن اعمال کند تا انعکاسی از جهان پساکرونا باشد.

نسخه ویرایش شده این رمان که ماجرایی را از آینده نزدیک روایت می‌کند، حالا شامل شخصیت‌هایی است که در صورت شرکت در ملاقات‌های اجتماعی شیوه‌نامه‌های بهداشتی را رعایت می‌کنند و درجه حرارت بدنشان پیش از ورود به اماکن عمومی چک می‌شود، دستورالعمل‌هایی که تا آن زمان دیگر برای همه افراد جا افتاده است.

واتسون و رابرتسون باید تصمیم می‌گرفتند آیا در تصویر آنها از آینده، واکسنی برای کرونا کشف شده است یا نه. به گفته واتسون، هنوز تصمیمی قطعی در این باره گرفته نشده است اما هر اتفاقی که بیافتد، شخصیت‌های این داستان اوج بحران را پشت سرگذاشته اما هنوز از ابتلا به ویروس کرونا در امان نیستند. داستان این رمان یک ضدآرمانشهر در عصر انحطاط تمدن نیست؛ مخاطبان این داستان به دنیایی سفر می‌کنند که کمی عجیب است و اوضاع نه کاملا، اما تا حدودی تغییر کرده است.

اگرچه در همین مدت کوتاه رمان‌های متعددی با تمرکز بر فضای خانه‌نشینی ناشی از شیوع کرونا نوشته شده‌ است، اما هستند نویسندگانی که چون واتسون و رابرتسون، با دستکاری و ایجاد تغییرات جزئی در آثار خود به دنبال گنجاندن رنگ و بوی اوضاع کنونی در آنها هستند.

هالی وات نویسنده رمان به شیرها (To the Lions) برنده دوره گذشته جایزه رمان جنایی سال انگلیس در این‌باره می‌گوید: به نتیجه رسیدن درباره این که چه کاری باید بکنم، به طرز باورنکردنی برایم دشوار است. در تلاشم تصمیم بگیرم (که در داستان) در چه مرحله‌ای هستیم؛ آیا واکسن کرونا کشف شده است؟ آیا این که شخصیتی سوار هواپیما شود با سیر تاریخی مغایرت دارد؟ آیا این که روزنامه‌نگاران از اداره کار کنند، عجیب به نظر می‌رسد؟ نوشتن در مورد شخصیت‌هایی که در این برهه از زمان سوار قطار شده و بدون هیچ خللی به فعالیت‌های روزمره خود می‌پردازند، ناجور و غیرعادی است اما از طرف دیگر تمرکز بر مساله شیوع کرونا نیز بر روند تاریخی کتاب اثر سوء دارد. اگر هم به کرونا اشاره‌ای نشود، به مشکل واضحی تبدیل می‌شود که به عمد از پرداختن به آن صرف‌نظر شده است.

بسیاری نویسندگان نیز در مواجهه با این شرایط تصمیم گرفتند زمان وقوع رویدادهای داستانشان را به زمانی در گذشته نزدیک تغییر دهند تا دیگر نیازی به اشاره به کرونا نباشد. هریت ایوانز در همین راستا زمان وقوع رویدادهای کتاب بعدی خود که دنباله‌ای بر رمان باغ گمشده و پیدا شده (The Garden of Lost and Found) از سال ۲۰۱۸ است را تغییر داد تا مرز روشنی میان رویدادهای داستان و حقیقت زندگی کنونی بکشد. با این وجود ویروس کرونا کاملا نیز از این رمان غایب نیست. در بخشی از این داستان یکی از شخصیت‌ها از افتتاح پروژه‌های مختلف و سفر خود به سنگاپور، ابوظبی و نیویورک در سال ۲۰۲۰ می‌گوید در حالی که خواننده می‌داند به خاطر شیوع کرونا این اتفاق هرگز نخواهد افتاد.

جنی اوبرایان پرستاری که انتشارات هارپرکالینز به تازگی رمان مهیجی را با عنوان گریه بی‌صدا (Silent Cry) از وی منتشر کرده است، نیز تصمیم گرفته تا از ژانویه ۲۰۲۰ تا زمانی نامعلوم در کار انتشار مجموعه داستان‌های پلیسی خود وقفه ایجاد کند.

فکر می‌کنم انجام تحقیقات جنایی تحت مقررات قرنطینه کار بزرگی باشد پر از سختی‌های غیرقابل تصور که فکر نمی‌کنم برای خواننده جذابیتی داشته باشند. به عنوان یک نویسنده دوست دارم اطمینان حاصل کنم که کتاب‌هایم پس از انجام تحقیقات کافی نوشته می‌شوند. فکر می‌کنم تا زمانی که از افسران پلیسی که تجربه این کار را دارند، مشورت نگیرم نمی‌توانم از پس چنین کاری برآیم که آن هم در شرایط کنونی کار درستی نیست.

نویسندگانی که آثارشان درباره شیوع یک بیماری واگیردار چون کرونا بود نیز حالا با یک دوراهی منحصربه فرد روبه‌رو هستند، درست مثل آن‌چه برای مجموعه سلامت غریبه‌ها (Health of Strangers) از لزلی کلی اتفاق افتاده است.

کلی درباره دوراهی که به آن دچار است، می‌گوید: وقتی شروع به نوشتن کردم می‌توانستم واکنش‌های حکومتی و اجتماعی به ویروس را به میل خود شکل دهم. اما حالا تمام مخاطبان بالقوه من کارشناسان نظری بیماری‌های عالم‌گیر هستند. آیا باید جهان داستانم را با واکنش‌ها در دنیای واقعیت همراه کنم یا داستان را به شیوه خودم پیش ببرم. از این اوضاع شکایتی ندارم چون برای هیچ نویسنده‌ای به اندازه من منبع الهام ردیف نشده است. همین حالا می‌توانم ۳۰ کتاب بنویسم و از زوایای جدیدی به شیوع یک ویروس نگاه کنم که پیش‌تر حتی به ذهنم خطور هم نکرده بود.